^ Digitized by the Internet Arciiive in 2011 witii funding from University of Toronto Iittp://www.arcliive.org/details/bibliotliecapliilo01inns DlE BlBLIOTHECA PHILOSOPHORUM MEDIAE AETATIS HrRArsGEGEBEX voN Professor Dr. C. S. Bar.vch. welche in z-vvanglosen Heften erscheint, verfolgt den Zweck, die Liicken in der Kenntniss der philosophischeu Litteratur des Mittelalters auszu- fiillen. Das Bestreben des Herausgebers wird sein, theils ungedruckte, theils durch ihre Seltenheit schwer zuganghche gedruckte Schriften, welche fiir die Entwickhnig der mittelalterhchen Philosophie von Bedeutung waren, nacheinander, mit bio- graphischen und historischen Einleitungen versehen, in dieser Sammlung erscheinen zu lassen. Namhafte Gelehrte hahen ihre Mitwirkung zugesagt, und der Her- ausgeber ladct hiemit alle Diejenigen, welche der geistigen Entwicklungsge- schiclile des Mittelalter's ihr Interesse zuwenden, zur Theilnahme und Mitarbeiter- schaft an der Bibliotheca j)hilosophorum mediae aetatis ein. Das zweite baldigst erscheinende Heft wird enthalten : Pseudo-Aristoteles De causis, mit Beniitzung von Handschriften der kais. Wiener Hofbibliothek her- ausgegeben und mit einer Einleitung versehen von Prof. Dr. B.arach. DiE Verlagshandlung. IJIBLIOTHECA H BLIOTHECA iHILOSOPHOPxUM MEDIAE AETATIS. HERAUSGEGEBEN Dr. CARL SIGMUND BARACH, O. 6. PROFESSOR DER PHir-OSOPIIIE AN DER K. K. UNIVERSITjET ZU INNSBUUCK. Bernardi Silvestris de mundi universitate I.IBRI DUO SIVE MEGACOSMUS ET MICROCOSMUS. INNSBRUCK. Verlag der \Vagner'schen Universitaets-Buchhand],ung. 1876. iJ E R N A R D I O I ERNARDI OILVESTRIS DE MUNDI UNIVERSITATE LIBRI DUO MEGACOSMUS ET MICROCOSMUS. NACH HANDSCHRIFTI.ICHER UKBERLIKFKRUNG 7AIM ERSTEN MAI.E HERAUSGEGEBEN Dr. GARL SIGMUND BARACH UND Dr. JOHANN WROBEL. INNSBRUCK. Verlag der Wagnerschen Universitaets-Buchhandlung. 1876. 1H£ INSTITUTE C/ MEDIAFVAL STDDIES iC rLMCLEV FLACS DEC-21931 Druck der Wagner"schi:n Universitaets-Buchdruckerei. I N H A L T. Einleitung. Bemhard von Chartres. Sein Leben , seine Lehrwirksamkeit, seine Schriften Von Prof. Dr. C. S. Barach. S. VII— XXI. Seite Bernardi Silvestris de mundi universitate i Vorbemerkung der Ilerausgeber 3 Bernardus Silvester Terrico salutem 5 Breviarium 6 Bernardi Silvestris de mundi universitate liber primus ... 7 Bernardi Silvestris de mundi universitate liber secundus . . 33 El NL EITUNG. BERNHARD von CHARTRES. Sein Leben, SEiNE Lehrwirksamkeit, seine Schriften. ijernhard Silvester, von dem Orte seiner Lehrwirksamkeit : Chartres, Carnotiim, der Carnotenser benannt, gehort zu den durch Bildung hervorragendsten und einflussreichsten Personlichkeiten des zwolften Jahr- hunderts. Die urtheilsfahigsten und glaubwiirdigsten Berichterstatter iiber diese Epoche erwahnen Bernhards Wirksamkeit als Dichter und Schriftsteller, Lehrer und Philosoph rlihmlich. Otto von Freisingen zahlt ihn zu den angesehensten Lehrern seiner Zeit. ^) Gervais von Tilbery nennt ihn abwechselnd egre^ius versifi- cator und egregius philosophus. ^) Johannes Sarres- beriensis, welcher in seinen Schriften am haufigsten seiner erwahnt, bezeichnet ihn als den bedeutendsten ^^ g^st. Friderici, Lib. I, cap. 50. 2) Gervasii Tilberensis Otia imperialia ad Ottonem TV Imperatorem, in Script. rer. Brunsvic. Cura G. G. Leibnitii, Hanoverae, 1707, T. L p. 795, 888. 8 VIII Platoniker des Zeitalters rperfectissimus inter Platonicos seculi nostri) ^) und nennt ihn den tiberstromenden Born der Wissenscliaft in Gallien (exundatissimus modernis temporibus fons litterarum inGallia). ^) Walter Mapes, ein Autor aus dem Ende des 12, Jahrhunderts, preist in seinem Gedichte Metamorph. Goliae die Ge- walt der Rede Bernhards (doctor.. carnotenis, cujus lingua vehementer truncat velut ensis). ^) Ueber Bernhards Herkunft, Lebensverhaltnisse und Schicksale weiss man nur wenig Bestimmtes. ^) Er war ein Zeitoenosse des Wilhehii von Champeaux (1070 — 1121), iiberlebte aber denselben, indem er bis zur Mitte des 12. Jahrhunderts als Lehrer wirkte, Die Histoire Htteraire de la P>ance ^) ist der Meinung, er sei im Jahre 1165, als Joh. Sarresberiensis seinen Polycraticus verfasste, nicht mehr am Leben gewesen : nach Prantl lebte er bis 1 160. ^) Dieser grosse Zeitraum seiner Lehrwirksamkeit, in Verbindunof mit dem vor- theilhaften Character, durch welchen sich die Lehrme- thode, welche er in der Schule zu Chartres begriindete^ 1) Met.nlogicus L. IV, cap. 36. 2) Ibid. L. I, cap. 24. ^) Vgl. Prantl, Geschichte der Logik, JI, 230. ^) Remusat rechnet Bernhard unter die am meisten beglaubigten Schiiler Abalard's (disciples les plus averes) und zieht folgende Verse des Walter Mapes zur Bestjitigung heran : Celebrem theologam vidimus Lombardum Cum Ivone, Helyum Petrtim et Bernardum, Quorum ojDobalsamum spirat os et nardum ] Et professi phu-imi sunt Abaielardum. (Abelard, Paris, 1845, S. 272.) 3) XII Band. •^J a. a. O. II, 125. IX vor der anderer Schulen auszeichnete. macht es be- g-reiflich, warum Bernhard so a-rosse Erfolge als Lehrer erzielte. Schaarschmidt ^) hat zuerst. an der Hand der Berichte des Sarresberiensis. welcher der Beschrei- bung- der Lehrmethode Bernhard's das ganze 24. Capitel des I. Buches des Metalogicus widmet. die Bedeutung der Schule zu Chartres eingehend gewiirdigt; er be- zeichnet sie mit Recht als ein „merkwurdiges Phanomen." Nicht nur die abstracteren Wissenschaften und die den Kreis der artes bildenden Disciplinen wurden in dieser Schule gelehrt, sondern auch Poesie und Geschichte, und zwar geschah dies im Anschluss an die Alten, deren Texte zu Grunde gelegt, erklart und nachgebildet wurden. Grammatik und Rhetorik wurden nicht als abstracte Reo-eln vortretrao^en , sondern cler Schiiler hatte die Aufgabe sie aus den literarischen Denkmalern des rom. Alterthums durch eingehendes Studium der Texte selbst zu eewinnen. Wahrend das Studium der antiken Litteratur in den libriofen Schulen des Mittel- alters zu einem blossen Hilfsmittel der propadeutischen Ausbildung der Cleriker herabgesetzt war, bildete es hier den eigentlichen Mittelpunkt des Unterrichts. Welche hohe Verehrunof Bernhard fiir das class. Alterthum heo-te, bezeuot am deutlichsten der durch denSarresberiensis iiberlieferte, oftervon ihmgebrauchte Ausspruch, dass es die Alten seien, auf deren Schultern allein die neue Zeit stehe, so dass ^) Johamies San-e.sbeiien.sis nach Leben und Studien , Schriften und Philosophie. Leipzig. 1862. S. 73 IT. X dieselbe sich nicht eitel Uberheben diirfe: Dice bat Bernardus Carnotensis, nos esse quasi nanos, gi- gantium humeris insidentes, ut possimus plura eis et remotiora videre, non utique proprii visus acumine. aut eminentia corporis, sed quia in altum subvehlmur et extolhmur magnitudine gigantea. Nach Schaarschmidt erschlossen sich in Bernhard's Schule dem lernbegierigen Schliler nicht nur .,der dlirre Boethius und dergeschmack- lose Marcianus Capella, sondern auch der elegante Cicero, der feine Horaz, der phantasievolle Timaus." ^) Wir konnen Bernhard's Lehrmethode, welche die freie Nachahmung der Alten zum Ziele hatte, nicht besser characterisiren. als indem wir einige bezeichnende Stellen aus der Darstellung des Sarresberiensis. deren Lebendigkeit, wie Schaarschmidt bemerkt, ^) es verbiirgt, dass sie aus eigener Anschauung geflossen, liieher- setzen. In auctorum lectione, berichtet der Sarresbe- riensis, quid simplex esset, et ad imaginem regulae positum, ostendebat: figuras grammaticae, colores rhetoricos, cavillationes sophismatum, et qua parte sui propositae lectionis articulus respiciebat ad aHas dis- cipHnas, proponebat in medio: ita tamen, ut non in singuHs universa doceret, sed pro capacitate audientium, dispensaret eis in tempore doctrinae mensuram . . . Cogebantur exsolvere singuH die sequenti aHquid eorum, quae praecedenti audierant, aHi plus, aHi minus: erat 'j Metal. Lib. III, cap. 4. 2) a. a. O. S. 65. 3) Das. S. 22. XI enim apud eos praecedentis discipulus sequens dies. Vespertinum exercitium, quod declinatio dicebatur, tanta copiositate grammaticae refertum erat, ut siquis in eo per annum integrum versaretur, rationem loquendi et scribendi, si non esset hebetior, haberet ad manum, et signihcationem sermonum, qui in communi usu ver- santur, ignorare non posset .... In prosis aut poema- tibus imitandis, poetas, aut oratores proponebat, et eorum jubebat vestigia imitari, ostendens juncturas dictionum, et elegantes sermonum clausulas. Si quis autem ad splendorem sui operis, alienum pannum as- suerat, deprehensum reclarguebat furtum: sed poenam saepissime non infligebat. Sic vero redargutum, si hoc tamen meruerat inepta positio, ad exprimendam aucto- rum imaginem, modesta indulgentia conscendere jubebat, faciebatque, ut qui majores imitabatur, fieret posteris imitandus. Id quoque inter prima rudimenta docebat, et infigebat animis, quae in oeconomia virtus; quae in decore rerum, quae in verbis laudanda sunt: ubi tenuitas, et quasi macies sermonis, ubi copia probabilis, ubi excedens, ubi omnium modus. Historias, poemata percurrenda monebat . . . Superflna tamen fugienda dice- bat; et ea sufficere, quae a claris auctoribus scripta sunt. ^) In der Philosophie beschrankte Bernhard den Unterricht nicht nach dem gewohnHchen Gebrauche auf die formalen Wissenschaften , sondern zog auch die Metaphysik in den Kreis desselben. Hier bildete Plato 1) Melal. Lib. I., cap. 24. xn die Grundlage und zwar der von Chalcidius iibersetzte Abschnitt des Timaus. Schaarschmidt nimmt an, dass bei dem Bestreben Bernhard's, seine Schiiler durch eine moghchstumfanghcheKenntnissderhtterarischenSchatze zu bilden, auch das dritte Buch der Schrift des Apu- lejus de dogmate Platonis, welches man im i 2. Jahr- hunderte besass, bei diesem Platostudium beriicksichtigt wurde. Dass auch iiber Aristoteles gelehrt wurde und zwar nach der Isagoge des Porphyrius und den damit verbundenen Boethianischen Schriften, darauf weist die beim Sarresberiensis sich vorfindende Erwahnung einer expositio Porphyrii ^) des Bernhard hin. Dass auch Virgil fiir die Philosophie verwerthet wurde, darauf lasst das von Cousin aufgefundene Fragment eines Commentars des Bernhard zu der Aeneide, ^) einer allegorischen Deutung des Gedichtes, schHessen. Bernhard ging dabei von der Meinung aus, welcher wir noch im 15. Jahrhunderte begegnen, '^) dass in der Hiille der Dichung ein tieferer speculativer Gehalt ver- boro-en sei. Die Bedino^uneen der wahren Wissenschaft und Philosophie (claves discendi, wie sich der Sarres- beriensis ausdriickt) hat der Carnotenser in folgenden Versen treffend zusammengfefasst : ]\Iens humihs, studium quaerendi, vita quieta, Scrutinium tacitum, paupertas, terra ahena, Haec reserare solent multis obscura legendo. ■*) ') Ibid. L. IV., cap. 36. *) Ouvrages inedits dWbelarH. Paris, 1836. 640 — 644. *) Vgl. Landino'sKamaldulenserOesprache. Roscoe,LebeudesLorenzo, S.95. ■*) 1'olycraticus, Lib. MI, cap. 13. XIII Der Sarresberiensis und Hugo von St. Victor haben diesen Versen ausfiihrliche Commentare ge- widmet *) Aber nicht allein ckirch den Unterricht in den Wissenschaften hatBernhard erfolgreich inseinerSchule gewirkt. Er scheint auch durch eine Art ethischer Spruchweisheit und sentenzioser Lebensphilosophie, wekhe wahrscheinhch dem Gedachtnisse eingepragt wurde, bildenden Einfluss auf Willen und Gesinnung genommen zu haben. Mehrere sokher Sprliche, wekhe uns erhaken sind, zeigen, dass der Kern der Lebens- philosophie, wekhe der Carnotenser gelehrt, Abwendung von den Nothen und Sorgren der irdischen Scheinwek und Ergebenheit in clie Fiigungen des Schicksals ge- wesen. Eine Sammlung seiner practischen Weisheits- lehren wircl wahrscheinhch den kihak eines ihm zuge- schriebenen, im „Catalogus codicum monasterii Benedic- toburani circa annum Ch. MCCL" ^) erwahnten, bis jetzt nicht aufgefundenen Liber Dictaminum gebildet haben. Ethische Lebensreofeln enthak auch die von Cousin dem Carnotenser revindicirte Formula vitae honestae, unter den Werken des heil. Bernhard gedruckt, und ein hber fortunae, woriiber die VerfasserderHistoireHtteraire de la France , ^) denen es handschriftHch vorlag, Bericht erstatten, aus wekhem hervoroeht, dass cler Glaube 1) Vgl. Hist. lit. de la France, XII, 274. *) Pez. Thes. aneccl. novis.s., T. III, part. III, p. 627. ■^) XII, p. 273. Das. wird auch eine Handschrift : ,,Beriiardus Sylvcstcr dc virtuje ct clTicacia conslcllationum" an"efidirt. xrv des Carnotensers an die Unabwendbarkeit des Fatums mit dem an die Astrologie verschwistert war. Unter den auf uns gekommenen Schriften Bern- hard's ist derForm und dem Inhalte nach die bedeutendste die nachfolgende, zum ersten Male aus den Handschrif- ten herausgegebene : De mundi universitate sive Megacosmos et Microcosmos. (Sie fiihrt in den Handschriften auch die Titel: Bernardi Cosmographia und Mundi descriptio.) Nach Pierre le Chantre (Petrus Cantor), einemSchriftsteller des i 2.Jahrhunderts, gehorte dieses Werk Bernhard's zu den seiner Zeit verbreitetsten Biichern. ^) Diese Nachricht wird durch ein Gedicht des Eberhard von Bethun (aus dem 12. Jahrh.) bestatigt, welches von den in den Schulen jener Zeit gelesenen Schriften handelt, und Bernhards Werk, gleich nach dem Trostbiichlein des Boethius, anfuhrt. '') Mehr noch, als diese Berichte bezeugen, spricht fiir die grosse Verbreitung dieser Schrift Bern- hard's im Mittelalter die Thatsache des Vorhandensein's einer grossen Anzahl von Handschriften derselben fast in allen grossern Bibhotheken Europa's. Schon die Verfasser der Histoire Htteraire dela France ^) bemerken ; Le grand nombre des manuscrits ou cet ouvrage se rencontre encore de nos jours est une nouvelle preuve de la grande estime dont il a joui. •) Vgl. ibid. p. 272. *) Fabricius, Bibliotheca med. et inf. latin. Lib. V, s. v. Eberhardus. (Tractatum titulos laudis Bernardas habentem Degemina mundi partitione docet.) 3) Xn, p. 272. XV Was den Inhalt dieses, nicht allein fur den Hi- storiker der Philosophie, sondern auch fiir den Cultur- historiker uberhaupt wichtigen und interessanten Haupt- werkes des Bernhard betrifft, so ist er eine auf Ver- mischung der kosmologischen Ideen des Timaus mit christlichen Vorstelkmgen beruhende Wek- und Men- schenschopfungslehre. Bernhard ist ein ausgesprochener Platoniker. Noch mehr aber als wie bei der merkwiirdigen Erscheinung des Joh. Scotus Erigena, mit dem er sich vielfach nahe beriihrte, tritt bei ihm das platonische, das philosophische Element, gegen das christliche, das theo- logische hervor, dass es Form, Inhalt und Tendenz seines Denkens auf das wesentHchste bestimmt; er ist durch- aus abhangig von Platon und steckt ganz drinnen in dem Mythicismus der antiken Weltanschauung. Allerdings schreibt er den Mythen nicht als solchen Wahrheit zu, sondern sucht die in ihnen ausgesprochenen Vorstel- lungen auf ihren Ideengehalt zuruckzufuhren. Er sieht eigentliche Metaphysik in der Mythologie. Von andern Philosophemen und den positiven Olfenbarungslehren nimmt er nur das auf, was ihm mit dem Platonismus vereinbar zu sein scheint. Die Substanz des Christenthums, der Offenbarungsinhalt und die theologischen Vorstel- lungen kommen in seinen Gedankenentwicklungen ge- wohnlich gar nicht in Betracht; einmal wo sie aus- driicklich herbeigezogen werden, aber mit dem auf die innere Freiheit von dem Bestimmtwerden durch dieselben schliessen lassenden, skeptisch anklingenden Beisatz: si theologis hdem praebeas argumentis. XVI Werner^) hat das Richtige getroffen, wenn er von ihm sagt: Sein Streben verfolgt, obwohl auf christlichem Boden stehend, eine freiwelthche Tendenz. Dem Einfluss des Joh. Scotus Erigena und des durch diesen dem Mittelalter vermittehen Pseudo- Dionysius Areopagita, welcher an vielen Stellen seines Werkes lebhaft vor die Augen tritt, giebt er sich auch nur in soweit hin, als dies mit seiner Tendenz, der Schaffung einer philosophischen Kosmologie, sich vertragt. Die rehgionsphilosophischen Bestrebungen des Erigena hat er nicht in sich aufgenommen, da- gegen hat er sich von ihm angeeignet: die an Pan- theismus streifende Deification des Kosmos, den in mannigfaltigen Redewendungen sich wiederholenden Gedanken, Deus omnia, omnia ex Deo sunt. Die Philosophie, welche er in seinem Hauptwerke vortragt, ist somit als eine Schopfung wesentlich des hellenischen Gedankens zu betrachten, steht auf einem universalen, allgemein menschhchen Standpunkte und ist ihrem wesenthchen Character nach Kosmologie. Die Form, in welcher Bernhard seine Lehre vor- tragt, ist weit entfernt davon, die schulmassige zu sein, sondern war wohl von der Begeisterung fiir die Antike geschaffen. Es ist die des Dialogs, nach dem Muster des Satyricon's des Marcianus Capella, mit Versen untermischt. Die Sprache ist kraftig und ge- diegen, oft von rathselhafter Kiirze und Dunkelheit. 1) Wilhelm's von Auvergiie Verhaltniss zu den Platouikern des XII. Jahr- hunderts. (Sitzungsber. d. k. Akad. d. Wisseusch. Wien 1873, 74- B. S. 134.) XVII Ein verworrenes, eigenthlimlich durch seine Phantastik reizencles Durcheinander von Beg-riffen, Bildern, In- tuitionen und empirischen Vorstellungen macht es haufig ungemein schwierig, aus dem bunten Mosaik der Darstellung den eigenthchen philosophischen Kern herauszuziehen. Philosophie und Poesie, Speculation und Phantasie stehen hier noch in jenem naiven, un- mittelbaren Approximationsverhaltniss, in welchem sie als wesensgleich zuzammen zu fallen scheinen. Bern- hard ist Dichterphilosoph ; indem er ch'chtet, specuHrt er, indem er specuHrt. dichtet er. Bernhard's Verse sind oft von grosser Schonheit und lassen den Nach- ahmer des Boethius erkennen. Die Histoire Htteraire de la France, ~) Haureau und Rousselot'^) in ihren bekannten Werken iiber die Schola.:tik und Victor Cousin in den Ouvra^es o inedits d'Abelard haben ausfiihrliche und genaue Aus- ziige aus diesem Werke Bernhard's gebracht und zum Theil auch dessen philosophischen Gehalt ge- wiirdigt. Cousin, der bedeutendste unter den Genannten, iiberschatzt bei weitem dessen philosophischen Werth, wenn er in demselben etwas vom Geiste des Giordano Bruno wahrzunehmen glaubt. ^) Es erscheint allerdings 1) Siehe die Ausgabe des Eoethius von Rudolf Peiper. Leipzig, 1871. Einleitung, S. LVIII. 2) 1. c. 3) Haureau, de la philo.sophie scolastique, Paris, 1850; Rousselot, Etudes sur la philosophie dans le moyen age, Paris, 1641—42. Ausser diesen handeln von Bernhards Philosophie Prantl, Kaulicli, Stockl, Erdmann und Ritter in ihren bekannten Geschichtswerken. *) Daus ce professeur de Chartres il ya quelque chose de Jordano Bruno. (Introduction, S. CXXIX.) xvm wie eine Saule von alter Pracht mitten in dem ver- worrenen Durcheinander scholastischer Barbarei, wenn auch von dem zeitgemassen Unkraut selbst liberwuchert. Bernhard ist in der That eine jener merkwurdigen vereinzelten Erscheinuno-en der Friihrenaissance im o 1 2. Jahrhundert. Aber von dem befreienden der modernen Denkrichtung vorauseilenden Geiste Bruno's, des Vorlaufers Spinoza^s und Leibnitzen's, ist nicht eine schwache Spur in ihm zu finden. Ich behalte mir vor, Bernhard's philosophischen Standpunkt, sein Verhaltniss zum Alterthum und zum Christenthum, im Zusammenhange mit seiner Stellung zu andern Platonikern des i 2. Jahrhunderts an einem anderen Orte ausfuhrlich und eingehend zu wiirdigen. Hier mag es geniigen, um seine philosophische Grund- iiberzeuofunor- kurz zu kennzeichnen. auf das treffliche o o Urtheil Carl PrantTs in der „Geschichte der Logik" zu verweisen, welcher nur auf Grundlage der Ausziige Cousin's und Haureau"s, sowie der Berichte des Sarres- beriensis den Standpunkt des Carnotensers als einen excessiv realistischen bezeichnet hat, der sich auf pla- tonischer Grundlage im Gegensatze zu den sich bereits regenden Anfangen des Nominalismus entwickelt und sogar die Singularitat der Individuen in der intelli- gibten Welt vorgezeichnet erblickt habe. Die nach- folgende Edition des Hauptwerkes des Bernhard wird dieses Urtheil durch vielfache Belecfe bestatiofen. o o Unter den Schiilern Bernhard's, welche der Sarres- beriensis aufzahlt. sind wohl die hervorragendsten XIX Wilhelm von Conches, Walter von Mortaigne und Gilbert de la Poree, sammthche Platoniker und Reali- sten, welche im 1 2. Jahrhunderte lehrten. Von dem Porretaner ist uns ein Brief an seinen Lehrer Bern- hard erhalten, aus welchem hervorgeht. mit welcher Hebevollen Pietat und iiberschwengHchen Verehrung er seinem Meister ergeben war. ^) Aber auch auf Wilhelm von Auvergne haben die Lehren des Carnotensers Einfluss gehabt , wie dies jiingst erst Werner zur Evidenz nachgewiesen hat. ^) Wie Bern- hard verbanden diese alle mit der logisch-theologischen Bildung das Studium klassischer Autoren und das In- teresse fiir die Kosmologie und Physik. Nur war ihr Denken nicht so frei von theologischen und religions - philosophischen Voraussetzungen wie das Bernhard's. Mit mehr oder weniger Klarheit verfolgen sie das immer entschiedener zur Geltung kommende scholastische Problem der Vermittkmg zwischen ge- glaubter und erkannter Wahrheit, von welchem Bern- hard's Denkweise granz unbeeinflusst bHeb. Es ist nicht unwahrscheinhch, dass die „freiwelt- lichc Richtunof des Carnotenser's das Entstehen der Lehren des Amalrich von Bena ^) und des David von Dinanto, ^) welche auf der Synode zu Paris, i 209, und >) Er preift iii dem.selben die unvergleichliche Weislieit des Lehrers und wiinscht : de nitidn atque inexhausto tuae sapientiae fonte indesinenter haurire. Bil)l. de r ecole des Chartes, Serie 4, Band I, S. 461. 2) Wilhelms von Auvergne Verhaltniss zu den Platonikern des 12. Jahrh. (Sitzungsberichte d. kais. .\kad. d. W. 1873, 74- ^- ^- '^9* ^-^ *) Vgl. Ilahn in den theol. Studien und Kritiken, 1846. *) Vgl. Kronlein ebend., 1847. XX auf dem von Innocenz III berufenen LateranconcilCi 215) verdammt wurden. gefbrdert hat. Nicht nur entstanden diese Lehren auf demselben Boden, auf welchem kurz vorher Bernhard seine erfolgreiche Lehrthatigkeit ent- faket hatte. in dem Districte zu Chartres, sondern auch die Hauptsatze, welche den Amah-icanern zugeschrieben werden, sind leicht auf Lehren Bernhard's zurlickzu- fiihren oder erscheinen als Consequenzen aus denselben. Sie berlihren sich mit Bernhard's Lehren mindestens ebenso wie mit einzelnen Ansichten des J. Scotus Erigena. unter dessen Einfluss, wie schon erwahnt, auch Bernhard philosophirte. Selbstverstandhch wird damit nicht ausgeschlossen, das Amalrich und David jiidisch- arabische Bildungselemente in sich aufgenommen und be- nlitzt haben. Die Verwandtschaft mit Bernhards kosmolo- gischen Ansichten zeigt sich vor Allem in der von Gerson dem Amalrich zugeschriebenen Identification des Schopfers und der Schopfung, in den paradoxen Satzen: Deus omnia, omnia Deus : creator et creatura idem. Gewiss ist mit Schleiermacher ^) anzunehmen, dass dieser Scheinpantheismus (sowohl bei Bernhard als auch bei Amalrich) nicht aus dem Bestreben ,,Gott zu vernichten'", sondern vielmehr die Dinge in ihrem Fiirsichsein, also aus iibertriebenem ReaHsmus hervor- gegangen war. Auch die drei Principien Bernhard's: hyle, ideae (voo?) und Gott finden wir bei den Amal- ricanern, namenthch in dem Berichte des Thomas von Aquino uber David von Dinanto wieder. •) Geschichte der Phihis. Beilin, 1839, ^. 198. XXI Schliesslich ist die Lehre der Amalricaner von der endlichen Riickkehr aller Dinge in Gott auch eine Ansicht Bernharcrs und kann ebenso auf diesen, wie auf Joh. Scotus Eriofena zuruckofefiihrt werden. Gewiss aber o o hatte Bernhard Anstoss o-eofeben zu der Wiederauf- frischunof und Fortbilduno- dieser Lehre des Letzteren. o O — Der Einfluss Bernhard's erstreckt sich, soweit ich denselben zu verfolgen vermochte, bis auf Alanus ab InsuHs Cgest. 1203), in dessen Schriften er noch nach- weisbar ist. Mit dem Aufhoren der Herrschaft des platonischen Reahsmus im Mittelalter war auch ihm eine Grenze gesetzt. Innsbruck, im Mai, 18?' 6. D^- Carl Sigm. Barach. BERNARDI SILVESTRIS DE MUNDI UNIVERSITATE. Barach, Bernardus Silvestris. YORBEMERKUNG. D. er Text ist auf der Grundlage zweier Handschriften eines Wiener Codex membranaceus (Nr. 526) und einer Miinchener Per- gamen-Handschrift (Nr. 23,434) hergestellt. Die Wiener Handschrift (V), dem Xin. Jahrhundert zugewiesen, ist schon geschrieben, enthalt aber eine grosse Menge Fehler und IncoiTectheiten. Der Miinchener Codex (M) diLrfte mindestens ein halbes Jahrhundert alter sein, die Schrift ist gi-6sser und zeichnet sich durch Correctheit sehr vortheilhaft aus; dieser Handschrift gegeniiber kann dem Wiener Codex nur eine secundare Bedeutung zuerkannt werden. In beiden Handschriften findet sich die Widmung an Terricus nebst einem Inhaltsverzeichnisse (bre- viarium), beides in der Wiener Handschrift unmittelbar vor dem Texte des Megacosmus, nur dass das breviarium den Zueignungsworten vor- aufgeht; in dem Miinchener Codex dagegen steht das Inhaltsverzeich- niss ganz am Ende des Werkes mit der rubricirten Ueberschrift 'Ex- plicatio materiei operis'. Beide Handschriften weichen in einer Anzahl von Stellen von einander ab, jedoch bietet der Miinchener Codex in den meisten Fallen unzweifelhaft das Richtige. Die den Handschriften eigenthiimUche Schreibung vieler Worter beizubehalten schien nicht rathlich; meist ist daher die in den heutigen Ausgaben classischer Autoren angewandte Orthographie vorgezogen worden. Wenn gleich- wohl hie und da scheinbare Inconsequenzen sich zeigen werden, so mogen sie als sprachliche Eigenthiimlichkeiten angesehen und beurtheilt werden. Ueber die sprachliche Darstelluug des Bernardus speziell zu handehi mochte sich kaum rechtfertigen lassen. Die Herausgeber. Bernardus Silvestris Terrico Salutem. ferrico veris scientiarum titulis Doctori famosis- simo Bernardus Silvestris opus suum. Ali- quamdiu, fateor, sensu mecum secretiore quae- sivi, utrum opusculum meum in amicas aures traderem aut non expectato iudice penitus abolerem. 5 siquidem de mundi universitate tractatus suapte natura difficilis, sed et sensu tardiore conpositus, sicut aures sic oculos arguti iudicis reformidat. Verum sensus Vester benivolus simplicem sed devotam Vobis paginam inspec- turus erexit audaciam, animos inpulit, fiduciam roboravit. lO Consilium tamen fuit, ut perfecta minus pagina nomen sui tacuisset auctoris, quoadusque Vestro suscepisset iudicio vel egrediendi sententiam vel latendi. Viderit ergo discretio Vestra, si prodire palam, si venire debeat in commune. Si interim Vestro praesentetur aspectui, i5 iudicio correctionique transmittitur, non favori. Duret in longum valeatque vita Vestra. BREVIARIUM. JLn huius operis primo libro qui Megacosmus dici- tur, id esf maior mundus'', Natura ad Noym, id est Dei providentiam, de primae materiae, id est hyles, confusione querimoniam quasi cum lacrimis agit et ut mundus pul- crius expoliatur petit. Noys igitur eius mota precibus 20 petitioni libenter annuit et ita quatuor elementa ab in- vicem seiungit. Novem ierarchias angelorum in caelo ponit. stellas in firmamento figit. signa disponit. sub signis orbes septem planetarum currere facit. quatuor 2$ ventos cardinales sibi invicem opponit. Sequitur genesis animantium et terrae situs medius. Postea montes famosi describuntur. sequitur proprietas animalium. deinde famosi fluvii. sequitur proprietas arborum. postea species odo- ratae describuntur. deinde genera leguminum. proprietas 3o aristarum. deinde virtus herbarum. postea genera natati- lium. sequitur genus avium. postea unde vita animanti- bus sit disseritur. Itaque in primo libro ornatus elemen- torum describitur. In secundo libro qui Microcosmus dicitur, id est 35 minor mundus, Noys ad Naturam loquitur et de mundi expolitione gloriatur et in operis sui completione se hominem plasmaturam poUicetur. Jubet igitur Uraniam, quae siderum regina est, et Physin, quae rerum omnium est peritissima, soUicite perquirat. Natura protinus iubenti 40 obsequitur et per caelestes circulos Uraniam quaeritans eam sideribus inhiantem reperit. eiusque itineris causa praecognita se operis et itineris comitem Urania poUi- cetur. Ambae igitur surgunt planetarumque circulis ex- cursis eorumque potentiis praenotatis tandem quodam 45 florentis terrae gremio inter odoramina aromatum Physin inter duas filias, Theoricam et Practicam, residentem inveniunt et quid veniant exponunt. Subitoque ibi Noys afifuit suoque velle eis ostenso trinas speculationes tribus assignando tribuit et ad hominis plasmationem eas in- 5o pellit. Physis igitur de quatuor elementorum reliquiis hominem format et a capite incipiens membratim operando opus suum in pedibus consummat. Bernardi Silvestris de Mundi Universitate. LIBER PRIMUS. I- vuongeries informis adhuc cum silva teneret Sub veteri confusa globo primordia rerum, Visa Deo natura queri mentemque profundam Conpellasse noym. Vitae viventis imago Prima noys Deus orta Deo substantia veri, 5 Consilii tenor aeterni, mihi vera Minerva. Si sensu fortasse meo maiora capesso, Mollius excudi silvam positoque veterno Posse superduci melioris imaginem formae, Huic operi nisi consentis, concepta relinquo. lO Nempe Deus cuius summe natura benigna est, Larga nec invidiae miseros sensura tumultus, In melius, quantum patitur substantia retum, Cuncta refert operique suo non derogat auctor. Non igitur livere potes, si pondus ineptum l5 Perfecto reddes consummatoque decori, Consilii si rite tui secreta recordor. Silva rigens, informe chaos, concretio pugnax, Discolor usiae vultus, sibi dissona massa, Turbida temperiem, formam rudis, hispida cultum 20 Optat et a veteri cupiens exire tumultu Artifices numeros et musica vincla requirit. Ut quid ab aeterno primae fundamina causae, Ingenitae lites g^-^rmanaque bella fatigant, 8 25 Quando fluit refluitque sibi contraria moles, Fortuitis elementa modis incerta feruntur Distrahiturque globus raptatibus inconsultis: Quid prodest quod cuncta suo praecesserit ortu Silva parens, si lucis eget, si noctis abundat 3o Perfecto decisa suo, si denique possit Auctorem terrere suo male condita vultu? Ante pedes assistit hyle cum prole suorum Invidiam factura tibi, quod cana capillos Informi squalore suum deduxerit aevum. 35 Rursus et ecce cupit res antiquissima nasci Ortu silva novo circumscribique figuris. Debetur nonnuUus honos et gratia silvae. Et genitiva tenet gremio diffusa capaci Has infra veluti cunas . infantia mundi. 40 Vagit et ad speciem vestiri cultius orat. Has lacrimas tener orbis habet, nutricis ut ipso Decedat gremio silvamque relinquat alumnam. Assistunt elementa tibi poscentia formas, Munus et officium propriis accommoda causis 45 Affectantque locos, ad quos vel sponte feruntur Consensu deducta suo: levis ignis in altum, Terra gravis pessum, medio tenus humor et aer. Ut — quid enim permixta trahit confusus acervus? — Stare suum silvae est, vertigine circumferri 5o Vorticibusque vagis iterum confundier in se. Sed neque pax neque amor nec lex nec cognitus ordo. Omnibus his quia silva caret, vix nomine vero Divinum censetur opus, sed ludicra caecae Machina fortunae melioribus orba patronis. 55 Pace tua, noys alma, loquar: pulcherrima causis Informi nudaque tibi regnatur in aula. Regnum, silva, tuum vetus et gravis ipsa videris. Ut quid ab aeterno comitata carentia silvam Ornatu specieque superveniente recedit. 60 Adde manus, rescinde globum partesque resigna Et distingue locis. melius distincta placebunt. Pigra move, moderare vagis, ascribe figuram, Adde iubar: fateatur opus, quis fecerit auctor. Pro mundo, natura, rogo. satis est, nihil opto, %^ Si rerum mundique suum natale videbo. 55 Sed quid ego tibi plura? pudet docuisse Minervam. II. Jnlactenus haec. Cum ad loquentem oculos vultu noys sustulit blandiore et quasi mentis penetraHbus foris evocato colloquio : Vere, inquit, et tu natura, uteri mei beata fecunditas, nec degeneras nec decedis origine, quae filia providentiae mundo et rebus non desinis pro- 5 videre. Porro noys ego, Dei ratio profimdiiis exquisita, quavi utique de se alteram se usia prima genuit, non in tempore, sed ex eo quo consistit aeterno. Noys ego scientia et divinae voluntatis arbitraria ad dispositionem rerum, quem ad modum de consensu eius accipio, sic 10 meae administrationis officia circumduco. Inconsulto enim Deo, priusquam de composito sententia proferatur, rebus ad essentiam frustra maturius festinatur. Sua rerum nativitas. divina prior celebratur in mente, secunda est quae sequitur actione. Quod igitur de mundi molitione i5 sanctis ac beatis aftectibus et consilio conceperas altiore, ad efficientiam non potuit evocari praesentem adusque terminum supernis legibus institutum. Rigida et inevin- cibili necessitate nodisque perplexioribus fuerat inligatum, ne quem in mundo desideras cultus et facies praesentius 20 contigisset. Nunc igitur, quia tempestive moves et pro- moves causisque ad ordinem concurrentibus, tuis desi- deriis deservitur. Siquidem hyle ancipiti quadam est conditione inter bonum et malum disposita, sed prae- ponderante malitia eius vergit inclinatior ad consensum. 25 Silvestris ut videtur obsolescere demutarique malignitas non poterit ad perfectum. abundantior enim et nativis erecta potentiis quibus insedit sedibus, facile non recedit. 10 Verum ego, quo non operi, quo non meis officiat dis- 3o ciplinis malum silvae, per te procul pellam silvaeque grossitiem elimabo. Moles porro tumultuaria, quam de confusione conceptus motus exagitat inquietus, ea ad ordinatos temperatae discretionis limites pace, quam meditor, refringetur. Silvae formam molior, de cuius 35 florere consortio nec ultra poterit vultibus inconpositis displicere. Usiae pepigi reformetur in melius. amicitiam mundo, morem gesserim elementis. pertaesum mihi est carentiam rerum initium extitisse. succedet species et carentiam semoverit a subiecto. Opus igilur promissio- 40 nis aggredior, quia qui tardior est excruciat expectan- tem. et te, natura, quia calles ingenio et ad ipsum votis aspiras, sociam comitemque operis non dedigner. Occu- patis ad vocem animis natura stabat attentior. Quae enim de optatis eius texebatur oratio delicias fecerat 45 audiendi. Cumque iam sentiat quod desiderat exoratum, tam mente quam vultu gratiosa summittitur providentiae genibus advoluta. — • Erat hyle naturae vultus antiquis- simus, generationis uterus indefessus, formarum prima subiectio, materia corporum, substantiae fundamentum. 5o Ea siquidem capacitas nec terminis nec limitibus circum- scripta tantos sinus tantamque a principio continentiam explicavit, quantam rerum universitas exposcebat. Quod- que variae et multiplices aeternitatis suae materiam sub- iectumque circumeunt qualitates, non turbari non potuit, 55 quod ab omni natura tam multiformiter pulsaretur. sta- bilitatem bonumque tranquillitatis excussit. Frequens nec intercisa frequentatio naturarum. Egredientium numerus ingredientibus locum pandit. Irrequieta est nec potuit hyle meminisse, quando vel nascentium formis vel occi- 60 dentium refluxionibus intermissius adiretur. IUud igitur inconsistens et convertibile huius et illius conditionis, qualitatis et formae cum propriae descriptionis iudicium non expectet, elabitur incognitum vultus vicarios alter- nando. et quod figurarum omnium susceptione conver- II titur, nulHus suae formae signaculo specialiter insignitur. 65 verum quoquo pacto frenata est licentia discursandi, ut elementorum firmioribus inniteretur substantiis eisque quaternis velut radicibus inhaereret materies inquieta. Unde et silva multo tutius porrigi dilatarique se patitur vel essentiis vel qualitatibus vel quantitatibus infinitis. 70 Quem ad modum quidem ad conceptus rerum publicos parturitionesque praegnabilis est et fecunda, non secus et ad malum indifterens est natura. Inest enim seminario quaedam malignitatis antiquior nota, quae prima causae suae fundamina facile non relinquat. In illa quidem con- /5 gerie repugnantia sibi semina glacialibus flammida, velo- cibus pigra contrariis motibus concurrendo subiecti sui materiam vel substantiam differebant. Ad id ergo debita melioratione curandum divina providentia circumspexit animo , sensum contulit , ingenium evocavit. Cumque 80 discors adunatio, globus absonus, iugum detractantium sic posita viderentur principia: permixtis seiunctione, con- fusis ordine, informibus expolitione consuluit, leges in- didit, licentiam refrenavit. Rudes ut erant, indisciplinatas reluctantesque materias exaequavit potentiis, vinxit me- 85 dietatibus, numeris illigavit. Ex consultis igitur provi- dentiae secretioribus, foederantis amicitiae ligaminibus interiectis silvestris asperitas facilitate duritiem demutavit litemque ingenitam retulit ad consensum. Antiqui et primarii rigore generis expugnato in quos ductus pro- 90 videntia voluit, materiae secuta est tractabilis aptitudo. Cumque quam fert silva grossitudinem elimatius expur- gasset, ad aeternas introspiciens notiones germana et proximante similitudine rerum species reformavit. hyle caecitatis sub veterno quae iacuerat obvoluta, vultus gS vestivit alios idearum signaculis circumscripta: mater igitur generum ubi praegnationis suae gremium, ad par- turiendum sinus fecunditatis exsolvit, ex ea et in ea factus est suus ortus essentiis, sua nativitas elementis. — De confuso, de turbido prior egreditur vis ignita et lOO 12 nativas derepente tenebras flammis vibrantibus interrum- pit. Secuta est terra non ea levitate, non ea luce spec- tabilis, sed refixior et corpulentiae grossioris, ut quae rerum fetus ex se gigneret earundem refluxiones finito lo5 circuitu susceptura. Prodit liquentis aquae clara sub- stantia, cuius plana et lubrica superficies figuras reddit aemulas umbrarum incursibus lacessita. Tractus aereus subinfertur levis quidem et convertibilis: nunc consentire tenebris nunc suscepto lumine resplendere , • calore et iio frigore nunc rigescere nunc dissolvi. Eorum singulum occupato domicilio, ad quod consensu materiae inclinatius ferebatur, sedit tellus, ignis emicuit, aer aqua medioximi substiterunt. — Modus ille et tenor medius intercessit, de cuius dono pacifico limitaria sibi elementa amicas 1 1 5 insumerent et conplacitas portiones. Instituti iuncturas operis ignis forsitan excandentior et levior exturbasset, nisi aqua, nisi aer foederata germanitate iuratis auxiliis obstitissent. Siccum contra stetit humecties, levitatem ponderatio praepedivit. Aquis terra contiguis vel ge- 120 nuino gremio remollescit ex arido et spiritu sustentatur aerio, ne corpulentis ponderata substantiis fine legitimo plus descendat. Sic neque licuit diversorum generum differentiis eo in opere diflerentiam inportare, ubi diffe- rentiae convenirent. Controversus igitur et discors nu- 125 merus repugnantium armis velut depositis ad pacificam ingressus est unitatem. Ad delibati primitias operis noys oculos coeperat circumferre. bona vidit quae fecisset omnia Deique visibus placitura. Quippe quibus ex poli- tione species, tenor esset ex ligamine, ex materia firmi- i3o tas, ex partibus plenitudo. Plenum enim et consum- matum necesse erat conpositum conponentia reformarent, ubi plena et consummata perfectione tota per essentiam, tota per potentiam ignis, terra ceteraeque materiae con- venissent. De quorum materiali continentia brevis et i35 quantalibet particula si citra sortem operis linqueretur extraria, ex eo turbam noxamque posset incurrere mundi i3 moHtio mox futara, cum peregrinis promptum ut erat viribus extrinsecus temptaretur. Inde est, ut inbecilla hominum natio, quia ex totis integraliter non substiterit elementis, exteriorum semper accidentium incurrentiam 140 reformidet. Si enim calor naturalem calorem extraneus interpellat, pax turbatur interior et tranquilla quae fuerat erigitur qualitas ad nocendum. Cautum est igitur altiori consilio, ut cum causis suis succidatur et pereat quicquid possit in tempore vel ingenium mundi laedere vel tur- 14$ bare substantiam vel illius officere disciplinae. — Neces- sariis circa materiam desecutis ubi elementorum structura stetit ad solidum, ad gratiam species, ad miraculum in- ternexus, de silva ad genituram animae ingenium trans- portavit. Erat _/(?;w lumzms, semmariuui vitae, bonum i5o bonitatis divinae, plenitudo scientiae quae mens altissimi nominatur. Ea igitur noys summi et exsuperantissimi Dei est intellectus et ex eius divinitate nata natura. In qua vitae viventis imagines, notiones aeternae, mundus intelligibilis, rerum cognitio praefinita. Erat igitur videre 1 5 5 velut in speculo tersiore quicquid generationi, quicquid operi Dei secretior destinarat affectus. Illic in genere, in specie, in individuali singularitate conscripta, quicquid hyle, quicquid mundus, quicquid parturiunt elementa. IUic exarata supremi digito dispunctoris textus temporis^ 160 fatalis series, dispositio saeculorum. illic lacrimae pau- perum fortunaeque regum. illic potentia militaris, illic philosophorum felicior disciplina. illic quicquid angelus, quicquid ratio conprehendit humana. illic quicquid caelum sua conplectitur curvatura. Quod igitur tale est, illud i65 aeternitati congruum, idem natura cum Deo nec sub- stantia disparatum. Huiusce igitur sive vitae sive lucis origine vita, iubar et rerum endelechia quadam velut emanatione defluxit. Conparuit igitur exporrectae magni- tudinis globus terminatae quidem continentiae, sed quam 170 non oculis verum solo pervideas intellectu. Eius admo- dum clara substantia liquentis fluidique fontis imaginem 14 praeferebat inspectorem suum qualitatis ambiguo prae- confundens, cum plerumque aeri plerumque caelo cogna- 1/5 tior videretur. Quis enim tuto diffinivit essentiam quae consonantiis , quae se numeris moveret? Cum igitur quodam quasi praestigio veram imaginem fraudaretur, non erat in manibus inspectantis. Unde fomes ille vivi- ficus sic maneat, ut perire non possit, cum satiatim sin- i8o gulis totus et integer refundatur. Haec igitur endelechia propinquis et contiguis ad noym natalibus oriunda mundum silva matre progenitum ne maritum sponsa glo- riosor inparem recusaret, cuiusdam foederis pactiones providentia procuravit, quibus silvestris caelestisque na- i85 tura congruo per congruos numeros modulamine con- venirent. Quod enim spontanea obtusitati subtilitas non accedit, applicatior numerus in virtute conplexionis me- dius intercessit, qui corpus animamque quodam quasi glutino copulisque coniugibus illigavit. Ergo moribus 190 ad gratiam inmutatis cum alteri in altero conplaceret, consensus amicitiam peperit, amicitia fidem. quod hac- tenus approbatur. Pulsationibus et molestiis aegritudinum quas patitur plerumque mundus indoluit, quotiens vel de calore pyrosis vel de humore nimio cataclysmus cur- 195 sum naturae solitum perturbavit. Ad id endelechia totius auxilio occurrit et resarcire citius sedes quas in- colit elaborat. Fide quidem hospitii reservata cum ex- pugnatore tabernaculi sui nec participat nec consentit. Ubi igitur animae mundique de consensu mutuo societas 200 intervenit, vivendi mundus nactus originem quod de spiritus infusione susceperat, mox de toto reportavit ad singula eo vitae vel vegetationis genere, cui pro captu proprio fuerant aptiora. Aetherea aethereis, pura puris conveniunt. Nimirum consentaneum natura fidelius am- 20 5 plexatur. Cum caelo, cum sideribus endelechiae vis et germanitas invenitur , , unde plena totaque nec decisa potentiis ad confortanda caelestia superna regione con- sistit, verum in inferioribus virtus eius degenerat. Quippe i5 inbecillitas generum corporum tarditatem inportat, quo se minus exerat talem qualis est personam. Itaque vi- 2io vcntis animae beneficio confortata de nutricis silvae gre^nio se rerum universitas et series explicavit. IJI. xLrgo sideribus levis aether, sidera caelo, Caelum secessit aere, terra freto. In caelo divina manus caelique ministris Omne creaturae primitiavit opus. Caeli forma teres, essentia purior ignis, 5 Motus circuitus, numina turba deum. Dico deos quorum ante Deum praesentia servit, Quos tenet in vero lumine vera dies. Pacis enim locus aethereae totoque tumultu Aeris exceptus sepositusque sibi 10 Separat arcanas sedes. Super imo superne Extramundanus creditur esse Deus. Ad sensum perfecta cherub propiusque magisque Cernit in arcanis consiliisque Dei. Quam secus ardescit seraphin, sed civibus illis l5 Et Deus est ardor et sacer ardor amor. Pura throni legio quibus insidet ille profundus Spiritus et sensus mensque profunda noys. Officio detorta suo cognomina servat lure potestatis turba iubere potens. 20 Spiritibus quibus ipsa facit dominatio nomen Subditur ordo sua conditione minor. Sed quamvis minor a superis, in subdita princeps Agmina disponit et sua iussa facit. Virtutes sacer ordo facit miracula rerum, 25 Cum propriae causas utilitatis habent. Caelestis pars militiae numerosus ad astra Angelus obsequitur sub michaele suo. i8 V mensque paterna noys. i6 Angelus inferior gradus est ordire priores. 3o In hierarchias concidit ordo novem. Terrenis excepta super substantia caeli Ut melior cultu sic meliore fuit. Scribit enim caelum stellis totumque figurat. Quod de fatali lege venire potest, 35 Praesignat qualique modo qualique tenore Omnia sidereus saecula motus agat. Praeiacet in stellis series, quam longior aetas Explicet et spatiis temporis ordo suis. Sceptra Phoronei, fratrum discordia Thebae, 40 Flammae Phaethontis, Deucalionis aquae. In stellis Codri paupertas, copia Croesi, Incestus Paridis Hippolytique pudor. In stellis Priami species, audacia Turni, Sensus Ulixeus Herculeusque vigor. 45 In stellis pugil est PoUux et navita Tiphys Et Cicero rhetor et geometra Thales. In stellis lepidum dictat Maro, Myro figurat, Fulgurat in Latia nobilitate Nero. Astra notat Persis, Aegyptus parturit artes, 5o Graecia docta legit, proelia Roma gerit. In causas rerum sentit Plato, pugnat Achilles, Et praelarga Titi dextera spargit opes. Exemplar specimenque Dei virguncula Christum Parturit et verum saecula numen habent. 55 Munificens deitas Eugenum commodat orbi, Donat et in solo munere cuncta semel. Sic opifex ut in ante queant ventura videri Saecula sidereis significata modis, Figit utrosque polos circaque volubile caelum 60 Flectit et aeternum volvere stare fuit. 54 V nomen habent. 55 V eugenum. M gualterum. 17 Quinque parallelis medium circumligat orbem: Hinc extrema rigent, hinc mediata calent. Temperat ergo duas algoribus extremarum Et medii solis coUaterante via. Inde quadripertit caelum cingente coluro, 65 Sed neuter plenus ad sua puncta redit. Signiferumque locat, tendat deductior austrum, Sidereos brevior frigida plaustra boves. Obliquatur item quae vicinantibus astris Undique confectum lactea lumen habet. 70 Solstitiale caput Cancro vicinius exit, Aequidialis item linea Libra fuit. Anguis ad arcturos medius distinguit utrumque, Figitur in boream nautica stella polus. Antipodasque suos non inspectura Bootes yS Descensus supero temptat ab axe breves. Innixusque genu tractus insistit eosdem Caeli quos Helice, quos Cynosura minor. Post humeros micat Herculeos Ariadna corona, Praeiacet inventum Mercuriale Lyra. 80 Succedit Ledaeus olor, statione propinquum Continuat Cepheus, Cassiopea locum. Lacteus Andromeden mediam secat editus auro, Perseus ignitae Gorgonis ora tenet. Heniochus quos ipse gerit nascentibus Haedis, 85 In pluviam multi commaduere dies. Inde loci micat herbipotens Ophiuchus in astris Incinctus rigido moUe dracone latus. Clarus et ad multum spatiosi corporis Anguis Tenditur astrorum splendidiore nota. 90 Ardet et insigni splendore notabile Telum, Subvolat inferior praepes adunca lovis. lunctior attingit Aquilae confinia Delphin, Stat prope Delphinum Bellerophontis equus. Barach, Beinardus Silvestris. 2 i8 95 Vectori Phrixee tiio superinsita splendet Quae notat Aegypti Deltica forma situm. Tauri fronte madent Hyades septemque sorores: Caudas Pleiades Vergiliasve voces. Morbidat aestatem Prochius qua cardine summo 100 Signifer erigitur celsior in Geminos. Triste rubet malus egregie notique caloris Sirius ad Cancri solstitiale caput. Aethereum Praesepe suos ostendit asellos Sub Cancro positos Herculeaque fera. io5 Nunc quoque sidereo tractu venatur Orion Acceleratque vias anticipare Lepus. Quod primum temptarit aquas famosior Argos Aethereum nullo Tiphyde temptat iter. Vergit ad austrinum latus inclinatior Ara iio Circiter Haemonium semiferumque senem. Assequiturque locum pistrix Neptunia qua se Caelesti nodo Piscis uterque ligat. Influit Eridanus caelum quoque climate nostro Notus et ad superos non leve nomen habet. il5 Cum Corvo loca nota tenet distentior Hydrus Et Crater Cancri sub regione situs. Sed Piscis susceptat aquas madidantis Aquarii. Effulsere suis cetera signa locis. Phrixeo contra pecori radiata resultat 120 Exequias nocti pendula Libra diem. Oppositum Taurum diris aspectibus urit Scorpio natura perditiore gravis. In Geminos Helene lucentia sidera fratres Tenditur Haemonii nota Sagitta senis. 125 Cretaeo Capra fida lovi confulgurat astro Retrogradi Cancri pestiferoque Cani. Aestuat ambustus Cancer contraque madescit Altera solstitii linea, Capra lovis. 19 Obiacet Herculeo deferventique Leoni Urceolus putei continuantis aquas. i3o Astraeam bona fructiferi quae colligit anni Occiduam surgens Piscis uterque tenet. Sidera quae praesens sic vel sic nominat aetas, Temporis exortu caelitus ignis erant. Communi ne voce rei generalis oberret, i35 Quae modo sunt stellis nomina fecit homo. Sub caelo quo signa meant septena planetas Sidera devexum currere mandat iter. Naturam moresque suos praeiudicat illis, Quid mundo moveant singula iure suo. 140 Luna quibus vicina meat terrena marina Legibus exagitat inperiosa suis. Subsequitur qui lege magis variante viarum Circuit ancipiti limite solis iter. Inde loci Venus est quae seminis et geniturae i^S Vires humecti plena caloris habet. Sol iubar est medius, quo plenus astra niterent Hinc illinc lucis collaterata deo. Militat ad solem Mars iunctior urbibus altis, Saepe super reges prodigiale rubens. i5o Sexta lovis bonitas alio nisi laesa veneno Format ad eventus hospita signa bonos. Postremos pigrosque movet diffusius orbes Infecunda suo frigore stella senis. Opposite spirare sibi de Hmite certo l55 Mandat ab instabili flamina nata freto. Obriguit boreas, maduit notus, auster et eurus: Hic tempestates, ille serena facit. Sic ubi sub caelo tellus stetit, unda refluxit Et stellata novum reddidit aethra iubar: 160 2« 20 Cum reptante pecus, cum pisce volatile factum Arripuit proprium dispare sorte locum. Serpat an incedat, natet an volet, inpare fato Vivit et ad mores non sibi sentit idem. i65 Nanciscuntur enim fera silvas, bestia campos, Anguis humum, volucris aera, piscis aquas. Pisce natantur aquae, volucri discurritur aer, Incedunt pecudes, vipera serpit humo. Ad medium tellus puncti subsederat instar, 170 Mobilibus stabili sede parata quies. Scissuris vel tota tribus divisa recedit Vel sub septeno climate sparsa iacet. Pars operitur aquis, pars montibus, altera silvis, Cetera sub tractu terra relicta brevi. 1/5 Montibus in morem nervorum stringitur orbis, Omnia cum caelo sidera fulcit Atlas. Partis ad aethereae confinia clarus Olympus Sub love depresso nubila densa videt. Tractantes humana deos septemque planetas 180 Visere Parnasus temptat utroque iugo. In cedros Libanus silvescit, libera Sina, Quo sacra sub sacro lex Moysete data est. Surgit Athos, consurgit Eryx, sic alta Cythera, Sic Aracyntheus, sic Aganippus apex. l85 Sic Apenninus, sic Herculis Oeta sepulcrum, Sic ardens Liparis, sic Terebinthus olens. Pindus et in superos suspectius Ossa cacumen, Othrys et medici Pelion antra senis. Caucasus excubiae vigilantis in astra Promethei, 190 Plectricano Rodope gratior ora viro. Vertice Gargano tumet altius Itala tellus, Trinacris erigitur monte Pelore tuo. In caelum Pholoe gemina cervice minatur Cognita Centauros ferre biforme genus. 21 Canent arctoi Riphaea cacumina montis, 195 Quas illo boreas parturit axe nives. Continuat situs ipse suus lateraliter Alpes, Solis ad occiduum devia claustra rigent. Quod spatii montana tenent deperdit aratrum Articuloque iacet sub breviore solum. 200 Cepit enim fruticosa lupos, deserta leones, Arida serpentes, pars nemoralis apros. DistraJiitur geniis in species naturaque simplex Unaque non uno particulata modo. Ossibus extruitur elephas, dorsoque camelus 205 Surgit et in bubalo cornua frontis honor. Ad cursum cervus succingitur, erigit altis Poplitibus dammas, tibia longa pedum. Substitit in pectus leo fortior, ursus in ungues, Tigris atrox morsu, dente timendus aper. 210 Velleribus moUescit ovis, capraeque maritus Et capra vestitur asperiore toga. Cor fervens erexit equum, deiecit asellum Segnities, animos praegravat auris onus. Rugiit ad praedam pardusque lupusque sititor 2i5 Sanguinis, ille nemus hic iuga montis amans. Grandior in tauro virtus, sed parvula vulpes Plenius angusto sub brevitate sapit. Nascuntur servire boves animalque timoris Crescit in auriculas res fugitiva lepus. 220 Ad montes onager fugiens emancipat usum Officiumque negat corporis ipse sui. Morato canis ingenio vel amicior usu Pertulit humanas extimuisse minas. Prodit ut ignoti faciat miracula visus 225 Lynx liquidi fontem luminis intus habens. Prodit et in risus hominum deformis imago Simia, naturae degenerantis homo. 22 Prodit item castor proprio de corpore velox Reddere quas sequitur hostis avarus opes. 23o Cisimus obrepsit et vestitura potentes Martix et spolio non leviore beber. Per gremium telluris aquae diffunditur humor, Qui vada qui fluvios, stagna lacusque facit. 235 Influit Euphrates terras, ubi magna virago In Babylone sua coctile duxit opus. Telluris loca Tigris obit, qua sorbuit aurum Crassus, et in Crasso cognita Roma fuit. Nutrices fert Nilus aquas, ubi Magne probasti, 240 Quam male sub puero principe tuta fides. Albana dissiluit expectavitque Damascus, Surgeret ut riguis culta foveret aquis. Parvaque sed felix Siloe visura prophetam, Imo reformantem saecula nostra Deum. 245 lordanisque sacer summoque futurus honore Nobilis auctoris tingere membra sui. Ambitur Simoente suo Sigeia tellus Felix, si melius sciret amare Paris. Alpheos amnes Arethusaque flumina vidit 25o Trinacris in dominos excrucianda malos. Romanas habiturus opes et culmina rerum Detulit obliquas ad mare Tibris aquas. In Ligurum campos cecidit Padus, inpulit undas Et tuHt ad Venetos inperiosus iter. 255 Influxit Rhodanus, ubi nobile vidit Agauno Certamen turbae martyris ante mori. Fluxit et Eridanus qui sub Phaethontide flamma Unica communi restitit unda malo. Sequana prosiluit, ubi grandia nomina regum 260 Pipinos, Carolos bellica terra tulit. Emicuit Ligeris, ubi Martinopolis inter Sidereos fluvios pictaqu? rura iacet. 23 Texuntur musco fontes et cespite ripae, Vestitur tellus gramine, fronde nemus. Fronduit in plano platanus, convallibus alnus, 265 Rupe rigens buxus, littore lenta salix. Monte cupressus olens, sacra vitis coUe supino Inque laborata Palladis arbor humo. Populus albescens, lotus cognatior undis, Et viburna magis vimine lenta suo. 270 In nodos et lata rigens venabula cornus, In validos arcus flexile robur, acer. Mobilibus tremulus et acutis frondibus ilex, Et mala Cecropias perdere taxus apes. Quercus alumna, gigas abies, pygmaea myrica, 2/5 Dumus et armato corpore spina nocens. Rubus inhorrescens et eisdem rhamnus in armis Non nisi callosas extimuere manus. Fagus amans hederas et coniuga vitibus ulmus, Quaeque parum cynus matre recedit humo. 280 Concava sambucus frangique levis sycomorus, Quique novae frondis gaudet honore frutex. Alcinoi modo sponte nemus modo stirpe renascens Et modo fortuito semine poma tulit. Autumnus pater arrisit potuitque novelkis 285 Fructus in arboribus conplacuisse suis. Nux vestita togis contractaque carica rugis, Fructus Adae ficus, mensa secunda pirus. Cognita vis sorbae ventrem retinere fluentem, Coctana pallescunt, Punica mala rubent. 290 Castana dura togis velataque Persica lana, Et qaae perdurant cerea pruna brevi. Esculus alta solo, caelo directa cacumen Pinus et exiguae PhylHdis esca nuces. Cedrus poma ferens triplici sensata sapore, 2^5 luniperus tereti semine paene piper. 24 Festinoque flore solet prodire sub auras, Gessit amygdaleas ardua virga nuces. Grata suae Veneri myrtus, sacra laurea Phoebo, 3 00 Et quamcumque notam nominis arbor habet. Inter felices silvas generosior arbos Balsamus ignotas pertulit orbe comas. Myrrhaque, de cuius lacrimis in corpora functa, Ne resoluta fluant, altera vita redit. 3o5 Thurea stirps consurgit olens, quae munera Christo Persis adorator primitiata tulit. Cinnamus exoritur, quae suaviter exteriore Cortice, sed melius interiore sapit. Utilis et medicos aloe specialis ad usus, 3 10 Defluit a ligno succina gutta suo. Sic liquor heliadum, sic cedria, sic quoque gummi, Quod transmittit Arabs, quod terebinthus habet. Cetera soUemnes adeo facientia gustus Ad rapidos soles Indica gignit humus. 3l5 At potius iacet aurorae vicinus et euro Telluris gremio floridiore locus. Cui sol dulcis adhuc primo blanditur in ortu, Cum primaeva nihil flamma nocere potest. IUic temperies, illic clementia caeli 320 Floribus et vario gramine praegnat humum. Nutrit odora, parit species, pretiosa locorum, Mundi delicias angulus unus habet. Surgit ea gingiber humo surgitque galanga Longior, et socio baccare dulce thymum. 325 Perpetui quem floris honor commendat acanthus Grataque conficiens unguina nardus olet. Pallescitque crocus ad purpureos hyacinthos, Ad casiae calamos certat odore macis. Inter felices silvas sinuosus oberrat 33o Inflexo totiens tramite rivus aquae. 25 Arboribusque strepens et conflictata lapillis Labitur in pronum murmure limpha fugax. Hos, reor, incoluit riguos pictosque recessus Hospes, sed brevior hospite primus homo. Hoc studio curante nemus natura creavit, 335 Surgit fortuitis cetera silva locis. Nascitur Aonium nemus oblectare poetas, Ad Paridis raptus Ida datura rates. Frondet Aricinae fontanis marcida guttis, Frondet et herbosis silva Lycaea iugis. 340 Grandiloquis habitanda sophis, habitanda Platoni Frondet academici gratia multa loci. Signiferi convexa novem liquere sorores, Pierii nemoris tantus abundat honor. Inter odoratas Gryneo vertice lauros 3^5 Vatibus et vatum gratior umbra deo. Robora verticibus caelo certantia gignit India fertque suum Celtica terra nemus. Silaque piniferum quae tollit ad astra cacumen Prospectans gemini candida vela maris. 35o Briscelim sinus Armoricus, Turonia vastem, Ardaniam silvam Gallicus orbis habet. Dividit in species tunicata legumina tellus, In cicer Italicum Pictoniasque fabas. Et caecas lentes et pisa moventia ventrem, 355 Nigrantes vicias phaseolosque leves. Macra siligo riget frumentaque plena tumescunt, Surgit avena levis, hordea parva sedent. Cum sensim reptantis aquae persensit odorem, Explicuit varias quas habet hortus opes. 3 60 Pectoris herba cavas rupes insedit ysopus, Plana soporatum terra papaver habet. Purgatura caput tenet arva sinapis et altos Obsedit muros frigida barba lovis. 26 365 Narcissos fontana tenent sepesque ligustra, Horti forma rosae, lilia vallis honor. Et cum scariola surgit lactuca sopora, Portulaca iacens, intiba fixa solo. Cepa repleta togis, liguti sapor allia dirus 370 Quodque relativo cespite gaudet olus. Latius aspirans mentastrum, discolor iris Cumque dialtea supplice malva levis. Plena voluptatis eruca, libens satirea, Satirion revocans ad iuvenile senes. 3/5 Quaeque die clauso sibi clauditur et reserato Se reserat solem sponsa secuta suum. Purgatura quibus aegrotat femina causas Pullulat in glaucas artemisia comas. In festis epulis emendatura sapores 3 80 Salvia de calamis prodit odora suis. Quam medicinalem tulit ad pulmenta culinae Prodigus et longe deliciosus homo. Prodit feniculus tenui crinita capillo Confusos oculos extenebrare potens. 385 Quando retardantes cum pellibus exuit annos, In marathro serpens lumina functa novat. Substitit origanum, serpillum serpere coepit, Contra vipereum gramina nota genus. Maxima nervorum calamenthis conciliatrix, 390 Cum per membra furit articulare malum. Res rata pulegium contra suspecta veneni Pocula, cerfolium non secus herba valens. Vulgago terrae fumus, iocunda buglossa Surgit, ut expurgent menstrua splen cerebrum. 395 Thymbra iuvans renes et quae perfectius ipsum Altera plantago lanceolata facit. Ruta Mithridati brassisque probata Catoni, Herculeis apium grata corona comis. Tussibus helva valens, faciens urtica podagrae, 400 Insomni cerebro grata camilla quies. 27 Dictamnus defixa trahens panaceaque crudis Cognita vulneribus ferre salutis opem. Quodque calens rivis genitalibus obstat anethum Et patulum contra semina claudit iter. Quaeque malos chymos sudore absinthia solvunt, 4o5 Et violae contra caumata consilium. Titimalus septena gravem quae mollitat alvum Nascitur, ecce tibi proelia venter habes. Lacteris egreditur sl^omacho factura tumultum, Et tempestates purga datura suas. 4^*^ Socraticae cum ius cyamo crevere cicutae Cognatusque neci surculus hellebori. Gramina mandragoras nostros imitantia vultus Fetu terra novo prodigiosa tulit. Diversumque tulit variumque natatile Proteus, 41 5 Obtinuit regnum squamea turba suum. Armorici balaena sinus, delphinus aduncus, Qui mage suspecto tempore ludit aquis. Suspectus muraena cibus, suspectior ipsa Congrus et causas febris echinus habens. 420 Morius insipiens et amico dorea gustu, Piscis item succo nobiliore lupus. Ostrea sive genus quibus ampla palatia conchae, Quae nova sunt quotiens luna novavit iter. Lethaeus piscis qui, cuius arundine pendet, 425 Oblitum reddit immemoremque sui. In Venerem prurire senes vis inproba stincus Quique sepulta diu surgere membra facit. Sirenes portenta maris vel denique multa Id genus aequoreos incoluere sinus. 43 Multa peregrinis excursibus hospita turba Descendit fluvios regnaque dulcis aquae. Concordes commune natant fluvialibus undis Aequorei fetus indigenaeque loci. 28 435 Sturgio quadratus, mulus teres, hispida perca, Gardo brevis, longus barbulus, ampla plais. Turtur rubens, salmo sapidus, praepinguis alosa, Lucius exactor praepositusque gravis. Has aluit species substantia mollis aquarum, 440 Aethereo plures tacta calore tulit. Tractibus aeriis insultavere volucres, Sed neque cognatas pars bona liquit aquas. Lunares veniente mari quae praevolat aestus, Et refugum sequitur alba meota fretum. 445 Hirsutus buter et cruribus ardea longis, Pisce satur mergus et male fortis anas. Et solus qui sentit olor, discrimii^ quanto Vivitur, et spreto funere cantor obit. Plurima pars caelo sub tollitur, unica phoenix 45 o Quae de se potuit se reparare sibi. Rex avium cui praeda puer qui bacchica miscet Munera, per noctem munus et ipse lovi. Nisus et accipiter, quorum praedaria vita, In reliquum volucrum degere vulgus habent. 455 Quaeque figuratos apices inscribit eundo, Cum de Strymoniis grus peregrinat aquis. Naturae ludentis opus lunonius ales Albaque nec lateris parca columba sui. Deque suis Philomela malis quae vere querelam 460 Integrat, et pectus sanguine tincta soror. Gallus uterque, domi privatior et peregrinus, Medeae patria Phaside nomen habens. Fidus amans turtur et decurtata coturnix Et turdus sapiens conciliansque cibos. 465 Cuique foret didicisse minus, plus vivere perdix, Et quae laeta novum laudat alauda diem. Ambiguus passer visuraque saecula cornix Picaque quam dubiam pingit uterque color. 29 Degeneres tam vultur edax quam milvus in armis, Struthio deserti cultor amansque loci. 4/0 In teneros praedulce canens Atalantis amores, Garrulus et nostro psittacus ore loquens. Quique novae sobolis viridi sub fronde relictos Non meminit nidos Delphica corvus avis. Littoris alcyone, nemoris custodia picus, 47^ Quique lacus patulos anser amare solet. Et bubo, solis quam caecat amabile lumen, Et strix in lacrimas exequiale canens. Has ubi per formas species pennata recessit, Distarunt volucres corpore mente loco. 4^0 IV. xLam igitur generatorum sobolem multiformem cum ignita caeli substantia levitate qua trahitur circuiret in girum, secutum est ut elementa partes mundi pri- marias partesque partium porrectiore contineret cingulo circumferentia firmamenti. Qiiidqiiid enim ad essentiam 5 siii generis proniotione snccedit, ex caelo tamquam ex Deo vitae subsistentiae siiae causas suscipit et naturam. Unde enim stellae irrequieto circumferuntur excursu, nisi quia aethereum fomitem inbiberunt? Unde terrestre, unde aequoreum, unde aerivagum genus se suis vestigiis lO emoverent, si non de caelo motus vivificos insumpsissent ? Ignis namque aethereus sociabilis et maritus gremio telluris coniugis affusus generationem rerum publicam, quam de calore suo producit ad vitam, eam inferioribus elementis commodat nutriendam. Spiritu animantium i5 de convexis caelestibus evocato terra corporibus praebet operam nutriendis, et a nutricationis officio non desistit, quoadusque naturalibus satis fecerit incrementis. Sic igitur providentia de generibus ad species, de speciebus ad individua, de individuis ad sua rursus principia repe- 20 titis anfractibus rerum originem retorquebat. Ex eo in- 3.a cipientis vitae primordio cum volvente caelo de motu quoque siderum substantia temporis nasceretur, quae successerunt saecula simplici aeternitatis initiata principio 2S cum sua numerus varietate suscepit. — Rerum porro universitas mundus nec invalida senectute decrepitus nec supremo est obitu dissolvendus, cum de opifice causaque operis utrisque sempiternis, de materia formaque materiae utrisque perpetuis ratio cesserit permanendi. Usia nam- 3o que primaria aeviterna perseveratio, fecunda pluralitatis simplicitas una est, sola est, ex se vel in se tota natura Dei. Cuius quicquid loci est, nec essentiae nec maie- statis infinibile circumscribit. Huius modi si virtutem, si salutem, si vitam diffiniendo dixeris, non errabis. Ex 35 ea igitur luce inaccessibili splendor radiatus emicuit, imago nescio dicam an vultus Patris imagine consignatus. Haec est Dei sapientia vivis aeternitatis fontibus vel nutrita vel genita. De sapientia consilium, voluntas de consilio nascitur, de divina mundi molitio voluntate. Porro 40 Dei voluntas omnis est bonitas. Dei ergo vei voluntas vel bonitas summi Patris est eiusque mentis in eadem operatione consensus. Qtnsnam ergo immdo et aeterni- tati eiiis audeat derogare, ad aiitis continentiani catisas aeternas videat convenisse ? Dei quidem de voluntate 45 consensum, de sapientia consilium, de omnipotentia cau- sas pariter et effectum, de stabilitate, de aeternitate sibi mundus conscire praesumit, quod gradatim firmoque tenore dispositis causarum sibi succedentium ordinibus mundus sensilis integrascit. Praecedit hyle, natura sequi- 5o tur elementans, elementanti naturae elementa, elementis elementata conveniunt. Sic principia principiis sed a principe principio cohaeserunt. nisi caelum, nisi motus sidereus illis quas inportat varietatibus afficiat elementa, pigra iaceant, iaceant otiosa. Luminaria, sol et luna 55 et qui dicuntur erratici, quorum conversio non quiescit, elementa quae subiacent non perferunt non moveri. Est igitur elementans natura caelum stellaeque signifero per- 3i vagantes, quod elementa commoveant ad ingenitas actio- nes. Sua igitur in mundo non fatiscunt ligamina nec solvuntur, quod universa a cardine, nexu sibi continuo, 60 deducuntur. — Verum incolumitas vitaque mundi causis quidem principalibus et antiquis, spiritu sensu agitatione ordinatione consistit. Vivit noys, vivunt exemplaria. sine vita non viveret rerum species aeviterna. Praeiacebat hyle, praeiacebat in materia, praeiacebat in spiritu viva- 65 citatis aeternae. Neque enim credibile est sapientem opificem insensatae materiae nec viventis originis funda- mina praelocasse. Mundus quidem est animal. verum sine anima substantiam non invenias animalis. De terra porro pleraque consurgunt. sed sine vegetatione non stir- 70 pea non plantaria non cetera conpubescunt. Ex mentis igitur vita, silvae spiritu, anima mundi, mundialium vege- tatione rerum aeternitas coalescit. — In Deo, in noy scientia est, in caelo ratio, in sideribus intellectus. In magno vero animali cognitio viget, viget et sensus cau- /5 sarum praecedentium fomitibus enutritus. Ex mente enim caelum, de caelo sidera, de sideribus mundus. unde vi- veret, unde discerneret, linea continuationis excepit. Mundus enim quiddam continuum, et in ea catena nihil vel dissipabile vel abruptum. Unde illum rotunditas forma 80 perfectior circumscribit. Si se igitur plerumque influen- tis silvae necessitas vel turbidius vel inpensius inportabit, qui multiplex inest mundo vel sensus vel spiritus, mali- tiam non patitur ultra lineas excursare. Quicquid ex- tenditur spatiis, vel annosum vel saeculare vel perpetuum 85 vel aeternum, annosum senio, saeculare dissolvitur aevi- tate, aeterno, perpetuum durabilitate concertat. Sed quia quandoque coeperit, ad supremam aeternitatis eminentiam non aspirat. Mundus igitur quaedam annosa, quaedam saeculari, quaedam agitatione perpetua vel continuat vel 90 evolvit. Aequaeva namque generatione mundus et tem- pus quibus innascuntur principiis, eorum imagines pro- pinquas et simillimas aemulantur. Ex mundo intelligibili 32 mundus sensilis perfectus natus est ex perfecto. plenus 95 erat qui genuit plenumque constituit plenitudo. Sicut enim integrascit ex integro, pulcrescit ex pulcro, sic exemplari suo aeternatur aeterno. Ab aeternitate tempus initians in aeternitatis revolvitur gremium longiore cir- cuitu fatigatum. De unitate ad numerum, de stabilitate 100 digreditur ad momentum. Momenta temporis praesentis instantia, excursus praeteriti, expectatio est futuri. Has itaque vias itu semper redituque continuat. cumque eas- dem totiens totiensque itineribus aeternitatis evolverit, ab illis nitens et promovens nec digreditur nec recedit. Quod- lo5 que ubi finiunt inde renascuntur, relinquitur ad ambiguum, quaenam praecessio in tempore, ut non eadem consecutio videatur. Ea ipsa in se revertendi necessitate et tempus in aeternitate consistere et aeternitas in tempore visa est commoveri. Suum temporis et quod movetur. Aeter- iio nitas est ex qua nasci, in quam et resolvi habet. quod in immensum porrigitur. Si fieri possit, ne decidat in numeros, ne defluat in momentum: idem tempus est quod aeternum. Solis successionum nominibus variatur, quod ab aevo nec continuatione nec essentia separatur. Aeter- 1 1 5 nitas igitur, sed et aeternitatis imago tempus in moderando mundo curam et operam partiuntur. Ignes sidereos aeter- nitas naturaeque aetherea purioris utraque vegetanda suscepit. Depressas et ab aere subtus inclinatas materias vel continuat vel evolvit agitatio temporalis. \ Mundus 120 igitur tempore, sed tempus ordine dispensatur. Sicut enim divinae semper voluntatis est praegnans, sic exem- plis aeternarum quas gestat imaginum noys endelechiam, endelechia naturam, natura imarmenem quid mundo debeat informavit. Substantiam animis endelechia subministrat, '^ habitaculum animae corpus artifex natura de initiorum materiis et qualitate conponit. Imarmene quae conti- nuatio temporis est sed ad ordinem constituta, disponit texit et retexit quae conplectitur universa. Bernardi Silvestris de Mundi Universitate. LIBER SECUNDUS. I. Xn praedecoro longeque artifici mundi sensilis apparatu cum iam providentiae conplaceret, naturam evocat, ut pariter conmiretur et gaudeat, ad quorum ex- ornationem totis desideriis anhelarat. Ecce, inquit, imin- dtis, o natu-na, qiieni de antiqno seminario, qiiem de 5 tumulttt veteri, quem de massa confusionis excepi. Ecce mundus, operis mei excogitata subtilitas, gloriosa con- structio, rerum specimen praedecorum, quem creavi, quem formavi sedula, quem ad aeternam ideam ingeniosa cir- cumtuli mentem meam propiore vestigio subsecuta. Ecce lo mundus, cui noys vita, cui ideae forma, cui materies elementa. Ecce de opere meo num ad animum tuum officiosa perveni. num quod mundus iam nascitur votis felicibus amplexaris. Missum facio, quantam turbam sil- vae asperitas fecerit attrectanti, quid diligentiae contu- i5 lerim adversus intemperiem reluctantis, adusque manus artifices insuevit. Missum facio, quanam cote de antiquis rubiginem elementis effricui et recoctas essentias splen- dore quo decuit innovavi. Missum facio, unde sacer con- troversantia sibi genera foederavit amplexus, unde nata 20 medietas disparatas potentias exaequavit. Missum facio, unde formae substantiis obvenerunt, unde terris, unde aequoribus, unde aere, unde vivitur in convexis. Caelum velim videas multiformi imaginum varietate conscriptum, Barach, Bernardus Silvestris. j "' j> ij 3 34 25 quod quasi Hbrum porrectis in planum paginis eruditiori- bus oculis explicui secretis futura litteris continentem. Zonas velim videas, quem ad modum intra polos certis legibus exporrectae terras sibi suppositas afficiunt quali- tate. Coluros velim videas, quem ad modum quadrifida 3o lineatione caelum ambire conveniunt, sed continuationem quam occeperant non absolvunt. Signiferum velim videas, quem ratio secretior obliquavit. Rerum enim incolumi- tati provisum est, quae perpetuo non duraret, si directo semper limite solem signifer excandentem terrae per 35 medium reportaret. Galaxem velim videas frigoribus Hyperboreis temperantem, quia locis longe sepositis solis calefactio remedium non ferebat. Lineam velim videas utrisque solstitiis respondentem, itemque illam quae diurni nocturnique temporis excrescentias ad momentum parili- 40 tatis affigit. Ignita clara teretique forma solare corpus conposui, cui planetarum orbes concinerent ad medium coUocato. Luna aeris aetherisque intervia qualitates mu- tat et facies, solem aliter et aliter de latere circumspec- tans. Venerem solis adsistricem Mercuriumque conserui 45 currus luciferos vicinius obeuntem. Exporrecto lovem circulo, Martem aspicis castiore. hunc rutilare sanguineum, illum amici fulgore sideris eblandiri. Saturnum super ex- tuU hactenus efficacem, ut cuius elementi signa possede- rit, ad eam naturam anni contorqueat qualitatem. Sed 5o quid ego positiones sidereas caelique leges enumerem, cum ad oculos pateant universa ? Terra vides quo modo ex elementis fecunditate concepta nunc fluviis, nunc gra- minibus, nunc silvis comantihus hilarescit. Amphitritae limitibus circumplexa victum animantibus de medio sub- 5 5 ministrat. Pars frugibus, pars virescit arboribus, pars odo- ramentis aspirat. pars gemmis, pars metallorum generibus est fecunda. In lubrico pisces elemento itemque facies beluinae regna lucentia pervagantur. Neve rerum tran- quillitas violentis passionibus temptaretur, contra fontem 60 caloris solem quem linea medialis exportat, fontem hu- 35 moris mediterraneum mare medio telluris infudi. Quod- que illud et Oceanum in plurimas distraxerim sectiones, regionibus provisum est, ut ad eas navali evectione ne- cessaria commearent. Pennati generis turba multicolor liquidum tranat aera patentis itineris libertate. Pluviarum 65 vehicula ventos in aere discursare praecepi, ut quibusdam in locis solutae terrae pulveres infecundos pluvialis humi- ditas alHgaret. Vastitatem aeris zonarum inpressione dis- tinxi, ut earum qualitatibus tellus inferior consentiret. II. Xam sectum per membra chaos, iam silva decorem Nacta suum vero nomine mundus erat. Si quid adhuc ruris vetus inportabat origo, Expulit artifices usque secuta manus. Et nihil obtrectans operi rerumque figuris 5 Concinnam sese morigeramque dedit. In laudem titulosque meos, Natura, repono Tam bene materias excoluisse rudes. Induxi rebus formas, elementa ligavi Concordem numero conciliante fidem. lO Ascripsi legem stellis iussique planetas Indeclinatum currere semper iter. Substrinxi mare limitibus, ne terra labaret : In medio sedit pondere fixa suo. Mandavi calor aethereus produceret herbas, i5 Quas calor aethereus parturit, humor alat. Corpora cuncta creet tellus resolutaque rursus Excipiat placido mater amica sinu. Ex endelechia mundi res quaeque creata Sementem vitae principiumque trahat. 20 IH- x\.d contemplanda igitur quae fecerim si dili- gens speculatrix intendis, ea sunt omnia quorum figuram speciem firmitatem ordinationem debeas admirari. Sed 3* 36 quoniam par est diligentem opificem claudentes partes 5 operis digna consummatione finire, visum est mihi in homine fortunam honoremque operis terminare. Inpen- sioribus eum beneficiis, inpensioribus eum conpleam in- crementis, ut universis a me factis animalibus quodam quasi dignitatis privilegio et singularitate concertet. Ve- 10 rumtamen in iugandis principiis, in rigentis silvae parti- bus excolendis adversusque omnes inportunitates manum ego meam potentem apposui, quia rerum necessitas ex- petebat. Ventum est ad hominem, in cuius conpositione bonum mihi, nec displicet si sodalis societas operam quo- i5 que suae sedulitatis adiungat. Humanae quidem semen- tem animae et inanima iubar vivacitatis aeternae vel facere vel fundare, utrumque subtilitati meae singulare perspicio, quia id operis et tuam, Natura, prudentiam et cuius velis numinis facultatem sicut aestimatione ponderis, 20 sic auctoritate maiestatis excedit. Velle meum est Ura- niam, Physin, utramque sciam, utramque providam, utram- que ad id quo de agitur ingeniis expeditam, ubi locorum fuerint, tuo, Natura, studio, tuo labore perquiri. Ura- niam sedium mearum adsistricem, Physin in inferioribus 25 reperies conversantem. — Ad haec Natura gratulantis vultu pariter et volentis amicis providentiae iussionibus officiosa concurrit. Quid enim gratius accepisset quam creationem, quam hominis plasmaturam, quas vocatis ar- tificibus iri prospicit properatum? Uraniam igitur, quod 3o de personatu dignior, quod mansione propior videretur, in primis investigare disposuit. Caelo licet mansitare non dubitet, errorem tamen potuit ambagesque itineri locus diffusior inportare. Omni lato latior est circumferentia firmamenti. Cum toti caelo debeat, cunctis debeat si- 35 deribus Urania interesse, unde scire potuit, quas ex qui- bus partes incoleret potiores ? — Anastros in caelo regio est ad unius modum qualitatis affixa, indefecto lumine, serenitate perpetua, aethereae puritati conterminans et affinis. invenitur etiam qualitate conformis. Ea igitur 37 sicut aerem altitudine supergressa, sic aeris passionibus 40 libera non densatur pluviis, non procellis incutitur nec nubilo turbidatur. Eo Uraniam Natura prosequitur, si vel eam loci proximitas vel species invitasset otiosis dis- cursibus evagatam. Sed reginam sideream locus alius detinebat. Cassa voto, cassa proposito non est morae 4S questa dispendium, quia gratiosi splendore luminis suum saltem pavisset aspectum. Itineris ergo promotione lon- gissimi extremos intra vertices quinque caeli ligamina parallelos scrutabunda conscendit. Sed diversa quidem intemperie fervoribus unus sed medius, frigiditate duo 5o sed extremi inpatientem habitationis duritiem praefere- bant. Diversis qualitatibus temperamentum contraxerat ille vel ille qui fuerat parallelus extremorum mediique lateribus circumclusus. Per eorum diffusas sed distinctas latitudines sollicito et disquisitiori intuitu pervagatur. Co- 55 lurum it reditque alterutrum conmissuras ad ultimas per concurrentiam linearum. In coluris, in parallelis, in utris- que disquiritur, in neutris reperitur. Splendorem, quem de pluralitate cunfecerat globus siderum circumfusus, quasi semitam prosecuta galaxiam incidit, qua duobus 60 tropicis signiferum ambiendo contingit. Itaque Cancri circa confinium turbas innumeras vulgus aspicit anima' rum. Quae quidem omnes vultibus quibus itur ad exe- quias et quibusdam quasi lacrimis conturbatae, Quippe de splendore ad tenebras, de caelo Ditis ad imperium, 65 de aeternitate ad corpora per Cancri domicilium quae fuerant descensurae sicut purae, sicut simplices, obtusum caecumque corporis quod apparari perspiciunt habitaculum exhorrebant. Ad huius rei spectaculum mora consumpta est aliquanta, et quae quaeritur non inventa. Ergo per 70 solstitialem lineam viam flectit ad circulum planetarum hospitiis et potentiis deputatum. Cuius partes duodecim laboriosior via est peragrare obliquitate circuli retardante. Reliquorum siderum itineribus destitutis viam solis in- greditur, quia minus inflexionis habens medio dirigitur /5 38 libramento. Ex eo quidem elevatiore signiferi dorso de- spiciens et suspiciens universa nec visu nec vestigiis nec quaestionibus invenit requisitam. Supremo igitur consilio ad aplanon destinat veniendum, superioris et extimi fina- 80 les terminos firmamenti. Aether omnisque compago si- derea non elementale est conpositum, sed ab elementis numero quintum, ordine primum, genere divinum, natura invariabile. Si enim ex elementis, natura quorum con- vertibilis, caelum stellaeque caeligerae substantantiam con- 85 traxissent, nihil certum, nihil veridicum nuntiarent. Cir- culus igitur et ambitor et extimus nec quidem ignis est nec ignitus. Unis isdemque semper ad punctum redi- tionibus circumcurrens planetarum globos et corpora violenta secum rapiditate convertit. Hoc igitur in loco 90 pantomorpho persona deus venerabili et decrepitae sub imagine senectutis occurrit. Illic Oyarses quidem erat et genius in artem et officium pictoris et figurantis ad- dictus. In subteriacente enim mundo rerum facies uni- versa caelum sequitur sumptisque de caelo proprietatibus 95 ad imaginem quam conversio contulit figuratur. Namque inpossibile est formam unam quamque alteri simillimam nasci horarum et climatum distantibus punctis. Oyarses igitur circuli quem pantomorphon Graecia, Latinitas no- minat omniformem, formas rebus omnes omnibus et as- 100 sociat et ascribit. Heus, inquit, o Natura, ed ad axes astriferos devenisti, digna quidem tu caelo recipi, cuius quahtatibus et cuius cssentiis indefessae studio sedulitatis inservis. Adsistricem indigetemque caeli Uraniam, quam quaeritas, eam aspice te propter adsistere sideribus in- lo5 hiantem reditusque stellarum et anfractus temporarios sub numerum et ad certas observationis regulas colli- gentem. Ad consessum sidereum et contra iubar aethe- ris inaccessum retusos et coniventes oculos Natura qua poterat intendebat. Urania venientem et quid veniat rio primis aspectibus recognovit. Intercepto salutantis officio parantem dicere ingenio diviniore praevenit. 39 IV. j^upremi decreta Dei, Natura, reportas, Quidve recens fieri sacra mens velit. Velle Dei, formetur homo, cui corpus ab imis, A superis animus super influat. Ouadret opus faciatque suum iunctura decorem: 5 Velle Dei, desit solido nihil. Velle Dei, mixtura modum, modulatio nexum, Nexus amicitiam pariat sacer. Ne pigeat mentem caecas habitare tenebras Hospitiumque pati grave corporis. lO Ne propria de carne queat fecisse querelam Spiritus inperiis subiectior. Ut concors sibi disparitas coniuret amice, Huius ad artis opus comes evocor. Non aliena subis nostros, Natura, penates, iS Me tibi germanam Noys edidit. Nempe tuum genus unum meum: te publicus orbis, Unus me recipit locus aetheris. Gum superis delector ego, delector in astris, Officiisque meis gravis abstrahor. 20 In terris homo terrenus fabricabitur hospes, Et descensus eo mihi non levis. Humida colKivies humili contermina terrae Laeserit e facili nostrum iubar. Sed quod ab archetypis ea res detorta figuris, 25 Excusare viam minus expedit. luxta divinae summaeque sacraria mentis Exequar invicti rem muneris. Principis exempli formamque modumque secuta Inducam temere vacuum nihil. 3o Mens humana mihi tractus ducenda per omnes Aethereos, ut sit prudentior Parcarum leges et ineluctabile fatum Fortunaeque vices variabilis. 40 35 Quae sit in arbitrio res libera quidve necesse, Quid cadat ambiguis sub casibus. More recordantis quam multa reducet eorum, Quae cernet penitus non inmemor. Ingeniis animoque deos caelumque sequetur, 40 Ut regina suum vas incolet, Quae virtus stellis et quanta potentia caelo Et quis sidereis vigor axibus. Quid valeant radiis duo lumina, quinque planetae, Sentiet ingrediens vas corporis. 45 De caelo speciem vultus animique decorem Et morum causas sibi contrahet. Legibus astrorum vivendi tempora nactus Extremique viam discriminis. Corpore iam posito cognata redibit ad astra 5o Additus in numero superum deus. Sic erit, adde fidem, mea vox plenissima veri. Sidera mentiri nec enim licet. )I, Natura, sequar, nec enim vagus incidet error, Si directa tuis via ductibus. V. JL)ivinam igitur interpretem Natura constupuit. Quam et opus et causas operis modumque executionis intelligit exponentem. Captatis itaque non interfata col- loquiis ad concurrentes voluntati suae sententias gestu 5 quodam ut assolet et nutibus applaudebat. Ad tam san- ctum igitur et religiosum opus itinere destinato ut con- cessam apud superos licentiam et auspicium insumerent recedendi, locis longe corpulentis sepositam et absractam purgati defecatique luminis introeunt mansionem. Ibi 10 summi et superessentialis Dei sacrarium est, si theologis fidem praebeas argumentis. Dextra levaque caelum aethe- reis divinisque potestatibus habitatum. Quorum quidem ordinibus per ordinem collocatis unus quisque de superis, de medioximis, de infimis ascripti legem muneris pensum- 41 que sui operis recognoscit. Contingentes invicem man- 1 5 siones et linea continuationis annexas uniformis pervadit spiritus, qui vires sufficit universis. Verumtamen non uniformiter a spiritu suscipiunt uniformi. Qui enim pro- piores ad consessum divinitatis adsistunt nudatis ostensis- que interdum consiliis, internam adusque mentem propius 20 deducuntur. Ceteri pro qualitate distantiae decisum nec adeo integrum retinent contemplatum gustantque parcius divinitatis notitiam, scientiam futurorum. Ex sedibus qui- dem, quas Tugaton suprema divinitas habitatrix insistit, splendor emicat radiatus, non utique perfunctorius, sed 25 infinibilis et aeternus. Ea igitur lux inaccessibilis inten- dentis reverberat oculos, aciem praeconfundit, ut quia lumen se defendit a lumine, splendorem ex se videas caliginem peperisse. Ex splendore igitur vel infinibili vel aeterno alter se radius exerebat, ut ex primo secun- 3o doque suboriretur et tertius. Qui quidem radii uniformes et claritatis parilitate consimiles cum omnia collustrassent, se rursus sui fontis liquoribus admiscebant. IUic Urania pariter et Natura cuidam trinae maiestati plurima precum devotatione auspicium propositumque itineris commen- 35 darunt. Exinde promoventes exporrectam aetheris dif- fusamque planitiem comitato vestigio metiuntur. Neque enim in eundo Natura sufficeret, nisi solitam ingenitam- que celeritatem Urania moderatior inhiberet. Spatiis igi- tur deductioribus evolutis eas caeli partes iam linea vi- 40 cinante contigerant, ubi aether itemque obtusior nec adeo subtilis planetarum regio participatis sibi qualitatibus in- miscentur. Primo regionis ingressu de puro ad obtusum, dc temperato ad frigidum utramque contrarietatis incur- rentiam facili Natura cognitione praesensit. — Eo ex loco 45 multa tamen inferius Oyarses erat Saturnius accusatissimus veteranus, crudelioris quidem et detestandae malitiae diris- que ac cruentis actibus efferatus. Quotquot illi filios uxor fecundissima peperisset, interceptis vitae primordiis recens editos devorabat. Parturienti seduhis excubator 5o 42 55 non torpuit consideratione, non relanguit misericordia, ut quandoque parceret vel sexui vel decori. Natura senis crudelitatem exhorruit et, ne sacros oculos foedo violaret obtutu, faciem suam virginea pavitatione devertit. Fuit seni unum malum: unam saevitiam exerceret, si quando- 60 que quem devoraret abesset. Crudus adhuc nec citra vires emeritus insumpto falcis acumine, quicquid pulcrum, quicquid florigerum, demetebat. Rosas et lilia et cetera, et olerum genera sicut nasci non sustinet, non sustinet et florere. Huius spectaculi praefigurabat imagine, quam 65 pestilens, quam contrarius immineret humanae soboli mox futurae veneno sui sideris et pernecabiH qualitate. Ex contemplatu operum durum licet adiudicet et in posterum, ex eo tamen Natura senem credidit veneran- dum, quod aeternitatis filius Cronos paterque temporis 70 diceretur. Licet igitur quietem pausamque via productior postularet, non fuit tamen consilium ilHc hospitium coUo- care, ubi gelidis et pruinosis rigoribus demutata caeli tranquillitas inhorrescit. — Praesumpto igitur animi ro- bore infecunda Saturni frigora transcurrentes, qua mul- yS cebris et salutaris est Jupiter, restiterunt. Huius regio- nis Oyarses adeo praesens, adeo benivolus, ut eum La- tinitas lovem nominaret a iuvando. fidesque est quam certissima per omnia mundi membra indulgentiarum lovis beneficia permeare. Amoenitatem circuli blandientis in- 80 gressae levorsum primo lovis in limine duo doh'a con- spicantur. quorum alterum tristis absinthii, mellis alterum dulcorati. Circumstabant et animae alterutrum vicissim poculum, si quando prodirent in corpora, gustaturae. Ea enim conditione sub love vivendum universis, ut si 85 quando de temporalibus causae delectationis obveniant, obveniant et doloris. In consistorio suo lupiter regia praenitebat maiestate: manum quidem sceptratus dexte- ram, de sinistra suspenderat momentanam, ad cuius aequi- libritatem nunc hominum nunc res superum pensitaret. 90 Quicquid igitur statera fidelior iustis ponderibus exae- 43 quasset, inperiosi vultus femina Clotho per ordinem suc- cessionibus temporum explicabat. Ea igitur quod aequa- tam refixamque rerum seriem et distribuat et evolvat, tam plenissimae nomen sibi maiestatis insumpsit, ut quic- quid spatii lunam interiacet et Saturnum, Clothos in- gS perium appelletur. Loco igitur evidentiore conpositas Uraniam magnifice sed Naturam magnificentius rerum novus et infi"equens delectavit aspectus. Verumtamen ne novitatibus intuendis morosius indulgerent, rursus accin- guntur itineri et laborem iam initum continuatione qua lOO coeperant persequuntur. Martis igitur ad subteriacentem circulum anfractuosis quidem sed non adeo distortis lineis propinquantes murmur aquae velut in abrupta vallium praecipitantis accipiunt. Cumque de proximo fideles ocu- los infixissent, Natura Pyriphlegethontem, qui Martio de- io5 manaret circulo, de rivis Hventibus et sulphureis recog- novit. Sed et Pyrois sidus Martium tum forte de Scor- pione suo loco consentaneo et nativis erectus potentiis in quartum signumque septimum minaces radios intor- quebat oportunitatemque quaerebat ex circulo, ut cometa IIO factus sanguineus crinito sidere terribilis appareret. Sus- pectam intemperie mansionem dirisque vaporibus aestu- antem citatis accelerant excursionibus transvolare et ad solis vivifici tabernacula deferuntur. — Profecto limes Heliacus, per quem annuo sol circumfertur excursu, non Ii5 uniformis erat sed quaternis varietatibus discolorus. Quarta priore circulo more viridantis Aegypti in diversa florum germina novamentis vernalibus herbidabat. Secunda con- tra veris teneritudinem ignitis vaporibus adaestuans et ambusta ariditate sitiebat aestiva. Porro tertia ex cro- 120 ceo viridique confectam autumnaU maturitate coloris spe- ciem praeferebat. Extrema et ipsa signorum trium spa- tiis exporrecta specie tenus fluctuabat instar aquae, quam in concretam glaciem rigor solidasset hibernus. Utque maioris esset spectaculi una unius excursio totiens alte- 125 rata, per mutatum quater circulum mutatis quater vulti- 44 bus ferebatur. De puero conpubescens in iuvenem, de iuvene virum, de viro senem induerat canis intermiscen- tibus albicantem. Eas igitur varietatis species alternabat i3o per inflexum obliquumque signiferum altis, pressis et mediis sol itineribus circumvectus. Inter Oyarsas geni- osque caelestes, quos aeterna sapientia mundano vel de- cori vel regimini deptitavit, sol illustrior lumine, prae- setttior viribus, augustior maiestate, mens mundi, reriim l35 fomes sensificus, virtus siderum m^indanusque oculus tam splendoris quam caloris ininensitate perfiderat uni- versa. Instrumenta deo familiaria arcus et cithara de loco sibi proximo dependebant, ut si quando iracundus armaretur in pharetra, tranquillus et placidus fidibus in- 140 sonaret. Veris fructus persona deus venerabili Phaeton- que innoxius, uterque Solis filius. Psyche, Celeritas, ambae proles Apollinea. De dextra iuvenes, de sinistra virgi- nes currus luciferos ambiebant. Psyche de paterna lam- pade quos in caelum terramque diffunderet igniculos in- 145 sumebat. Celeritas solis itus perpetuo persecuta motus temporis hactenus ordinabat, ut diei substantiam unius efficeret semel facta conversio firmamenti, mensurna spa- tia lustris lunaribus conplerentur, ex numero mensium orbes annorum, ex annorum multitudine texeretur series i5o saeculorum. Hic igitur Urania proprii speciem recog- noscens officii nisi proposito moras innecteret, cum cog- natis virginibus voluntaria resideret. Verumtamen quia circa solis admirationem spectaculo steterant longiore, amoenus Lucifer communisque Cyllenius sine morae dis- i55 pendio Natura suggerit excurrantur. Intrant igitur. neque enim fas erat devertere Mercurii Venerisque circulos ad se invicem et ad solem perplexius intricatos. Et nisi conmissuras nodosque intersecationum Urania intentior deprehendisset, viarum ambagibus ad solem unde vene- 160 rant ferebantur. De contiguo proximoque Mercurius solaris orbitae circumcursor ab eadem quam praevenit praevenitur et pro lege circuli reportantis nunc supra 45 solem promovet nunc inferior delitescit. Communis am- biguusque Cyllenius in rebus quas siderea claritate con- vertit venientem de moribus malitiam non ostendit, sed i65 sodalis eum societas vel iustificat vel corrumpit: fervori Martio vel lovis indulgentiae copulatus de proprietate participis suam constituit actionem. Epicoenum sexus- que promiscui in communi signoque bicorpore herma- phroditos facere consuevit. Huic igitur deo virga levisi/o in manibus, pes alatus expeditus accinctus. quippe qui deorum interpretis legatique muneribus fungebatur. Porro Venus et ipsa Mercurii solisque lineas certis in partibus attingendo utriusque circuitus amplitudine circumcludit. Mediam inter humectum calidumque temperiem consecutai/S naturae suae beneficio germinantium fetus provehit et publica rerum semina genialibus adiuvat incrementis. Benivolarum quoque stellarum superadiuta testimoniis na- tivitates quas ascpicit indulgentiori felicitate conponit. Ex Venerio sidere credit astrologus proveniat incitatum, i8o quicquid humanis desideriis obrepserit voluptatum. Vul- tus quidem Veneris perlucidus ad gratiam inspectoris. Gestamen eius facula nunc suffumigans nunc accensa. Sinistro super ab ubere Cupido parvulus dependebat. Inter circulos igitur nunc dividuos nunc altrinsecus limi- i85 tantes Urania, Natura circumspectis iteneribus ad vacuum evolutae de conplexu quem viderant coUoquuntur. Quia igitur in depressum citimumque lunae circulum via decli- vior et pronior deferebat, longa licet non sentitur ex- cursio. Iter promovent nescientes deveniunt quo inten- 190 derant citius expectato. — Erat limes aeris aetherisque interius, qui lunae mediantis obiectu naturam regionum disparabat alterutram. Supra quies intermina, serenum perpetuum, tranquilliltas aetheris inconcussa. Unde su- perna, quia non ad aliud et ad aliud momento mutationis 195 emigrant, eo ab incolumitate et decore proprio nuUatenus alterantur. Ea quidem in parte caeli quia natura est in- variabilis, mulcebris et quieta, soUers Graecia campos 46 consentit Elysios et felices animas, alma sacrata et num- 200 quam desitura lucis amoenitate vestiri, Infra aeris quali- tas turbidior infunditur, cuius mutabilis convertitur species, quotiens expositas passionibus materias contrarietas ac- cidentium interpellat. Unde homines quia locum incolunt inquietum tumultus instar veteris, motus perturbationum 2o5 necesse est experiri. Quippe quae caelo sideribusque decesserat potentius expurgata, in inferioribus remansit ad plurimum silvae necessitas influentis. Luna igitur di- visorem et mediastinum limitem intercurrens feculentae quidem et reliquorum conparatione siderum corpulentiae 210 grossioris divinas et inmortales vivacitates ignium pascens aethericon etiam, quae crescendi natura est, inferioribus subministrat. Cuius corpus lucidum et solaris cui res- plendet luminis redditivum ordinatis semper et eisdem invectionibus et solvitur et temperatur. Unde quia ex 21 5 alieno lumine lumen efficitur, planetam solis eam Ptolo- maeus Memphiticus appellavit. Ad haec sicut maris ex- crescentias et soUicitat et reponit, sic terrenis substantiis quanto vicinior, tanto potentior invenitur. Itum reditum- que per eadem signa assidua et infatigabili velocitate 220 convertens in res et fata hominum vim praesentissimam vendicavit. Unum idemque numen pro diversitate po- tentiae et officii nunc Lucinam in lampade, nunc vena- tricem in pharetra, nunc reginam Tartaream sertato capite praeferebat. VI. XLxhaustus pro parte labor, superata viarum Ardua iam poterant exhilarasse deas. In sphaeris titulata suis septena planetum Corpora transierant sidereasque domos. 5 Sermo viae falx curva senis, galeata cruenti Militis effigies. inter utrumque lovis Mundanum sol, luna iubar. sub utroque ligati Mercurius Veneri Mecurioque Venus. 47 Mirari Hbet in caelo stabilita profundae Mentis et argutum primipotentis opus. Quo iacent tractu caeli cinctura coluri 10 Vincla paralleli robur uterque polus. Signifer obtortus neque caelo recta galaxe, Qualiter inflexi dispositique loco. Quod tropicis contenta suis via solis et ultra Legitimos fines expatiata nihil. l5 Quod neque perlustret aequali lumine terras, Quas super obtorto limite ducit iter. Et quod Phrixeus aries nocturna diurnis Tempora iustificat aequidiemque facit. Quod tenebras abolere die rebusque colorem 20 Et caelo speciem reddere solis opus. Quod consectatrix solisque pedissequa luna Sic terrena movet corpora, sicut aquas. Artificem testata suum pulcherrima rerum Machina de forma materiaque placet. 2$ Quod meliore polo melius morata relinquunt Sidera, paulatim degenerante loco: Defectus fluxusque sui ratione timendum, Quicquid sub caelo turbidiore iacet. Hac igitur regione poli Natura resistens 3o Fixit ad aspecti^s lumina certa novos. VII. Xn lunari enim limite, ubi aureae homini quasi medietas est catenae, superioris inferiorisque mundi vide- licet umbilicus, spirituum numerus ad milia circumfusus populosae more civitatis laetabundus occurrit. Ad quo- rum multitudinem formasque dissimiles cum defixis Natura 5 irrevocatisque luminibus inhaereret : Nosce, inquit Urania. neque enim conveniens est, ut Natura dubitet, rerum prudentior indagatrix. Nosce, inquam, o Natura, qui spiritus et quae eorum difierentia quantisque locorum distinctionibus supremae serviant potestati. — Caelum, lO 48 i5 aether, aer, tellus, quaterna quidem regio universam mundi continentiam circumcludunt. Caelum simplex est una eademque quantitate continuum nec qualitatibus dis- paratum. Binam aetheris, binam item aeris trinamque telluris partitionem cognoveris. Suum numen, suos ha- 20 bent angelos. et principaliter singuli et subdivisio singu- lorum. Caekim zpsniii Deo plenum est. Neque enim credibile est, quod deiectioribus elementis, terrae sordidae, aeri turbulento sancta et incommutabilis divinitas suarum affixerit sedium mansionem. Posteriora et minora se 25 omnia de loco celsitudinis Deus dispositor intuetur. Di- vinae licet maiestate caliginis abscondatur incognitus, de suorum vestigiis operum perspicuus innotescit. Eius opera angeli, quos hactenus ordinavit, ut iuxta rationem con- tinui conpetentis copularet ad invicem primos cum me- 3o diis, medioximos cum extremis. — Sua caelo animalia, ignes siderei. Huius generis animal rationale quidem nec morte dissolvitur nec afficitur passione. Extimum telluris globum sapiens genus homo, quem pergimus fa- bricatum, digno possederit incolatu. Porro sedem mundi 35 mediam genus insistit tertium de extremorum proprietate vel participatione confectum. Participat enim angelicae creationis numerus cum siderum divinitate , quod non moritur. participat cum homine, quod passionum affecti- bus incitatur. — In sublimiori igitur fastigio, si quod 40 caelo sublimius, tabernaculum Tiigaton suprema divini- tas colocavit. Quem circumsistunt obeuntque vicinius agmina ignitae fiainmantisque naturae perlucida, expyr species et creata pariter et vocata. Ea propter infati- gabilem et perpetuam ad Deum conversionem membra 45 vel divinitatis partes specie similitudinis aestimatur. Non enim verum est qtiippiam in divinitate dividumn. llli ergo ex proximitate Deo convertuntur plurim et de mente eius excipiunt futiirorum arcana, quae in fatimi mundi publicum per inferiores mundi species ineffugibili 5o necessitate constituunt proventura. Qui quia aeternae 49 beatitudinis visione perfnninttir, ab onini distraJientis curae sollicitudine feriati in pace Dei quae onineni sen- suni S7iperat conquiescunt. Ab orta sphaera igitur fir- mamenti principiisque aetheris purioris adusque solem huius modi pura, prudens et ministra Deo legio conti- 55 netur. — Abhinc linea continuationis ad lunam qui in- teriacent alii minoratione quadam et luminis et numinis, tantum a superiorum maicstate degenerant, quantum et localiter infimantur. Verumtamen huius ordinis species intelligentia, memoria, utraque felici oculorum intuitu 50 adeo sub^tili, adeo penetrabili, ut animae pervadens latebras concepta pectoris deprehendat arcana. Quorum ita benivola, ita communis est servitus, ut hominis indi- gentias ad Deum, indulgcntiarum Dei benificia ad homi- nem reportantes et obsequium caelo et terrenis diligen- ^5 tiam studeant inpertiri. Unde angelus officii nomen est, non naturae. Cum igitur homo condictante quidem pro- videntia novum figmentum, nova fuerit creatura, de cle- mentissimo et secundario spirituum ordine deligendus est genius in eius custodiam deputatus. Cuius tam ingenita, 70 tam refixa benignitas, ut ex odio malitiae displicentis poUutae fugiat conversantem. et cum quid virtutis agen- dum insumitur, sacris per inspirationem mentibus assolet interesse. — In sublunari aere pars superior, pars infe- rior potius qualitatibus, quam spatiis localibus disparatur. 75 Cuius primae partes tenuiores et aliquatenus vaporatae, quia ignitis contiguisque aetheris affinitatibus attingantur, quantum parva magnis, quantum possibile rapidis pi- griora contingi. Ea igitur spirituum distinctio, quae in aer/e mansitat sed sereno, tranquillas mentes contrahunt, 80 quia cohabitant in tranquillo. Ex istorum quoque nu- mero secundus est genius, qui de nascendi principiis ho- mini copulatus vitanda illi discrimina vel mentis praesagio vel soporis imagine vel prodigioso rerum spectaculo con- figurat. Horum quidem non adeo sincera, non usque 85 quaque simplex est divinitas, verum corpore sed aethereo B a r a c h , Bemardus Silvestris. 4 5o circumplexa. Ex aetheris namque serenitate et liquore aeris defecatam opifex puritatem excepit, unde divinas extrinsecus animas materiis ut ita dixerim simplicibus go illigavit. Cum corpore igitur velut incorporeos subtilio- res inferis, sed superis grossiores inbecilla non sufficit humanitas intueri. — Ex medio porro aeris inferius tur- bulenti spiritales nequitiae circumcursant inperiique sa- tellites durioris. Quippe terrena non affici non possunt lOO illuvie, qui vicinos terrae limites intercurrunt. Summa Dei diligentia minus defectiusque purgati ab antiqua sil- vae malitia angustissima brevique linea recesserunt. Quia igitur in malignitate et nocendi studio perseverant, divino plerumque iudicio potestatem accipiunt, ut tormentis af- io5 ficiant sceleribus inquinatos. Plerumque ex arbitrio ul- troneas inferunt laesioncs. Saepe per suggestionem taci- tis mentibus vel cogitationibus invisibiles illabuntur. as- sumpto saepe corpore formas umbraticas induuntur. Pri- mos igitur spirituum praesules, medioximos interpretes, IIO extremos angelos dixerim desertores. — Telluros qui terram incolunt sic habeto. Ubi terra delectabilior nunc herboso cacumine iugoque montium picturato nunc fluviis hilarescit nunc silvarum viridate vestitur, illic Silvani, Panes et Nerei innocua conversatione aetatis evolvunt Il5 tempora longioris. Elementali quadam puritate conpositi sero tamen obeunt in tempore dissolvendi. A principiis igitur aeris adusque terrae superficiem contingens prae- cipuus est Oyarses Plutonius dixerim vel Summanus, quia summus manium a lunari iam circulo inperii regnique sui 120 latitudines ordiatur. Porro numen, cuius potestas est in aere, m.aiestatis auctoritatc apud conscientiam tuam nolo sordeat aut vilescat. Aer namque spirandi est organum et sine aeris beneficio rerum incolumitas non subsistit Haec est ergo turba, circumfusam quam aspicis, quae 125 super subterque lunam stationem suam non deserit et deputati propositum operis non abrumpit. 5i Vin. Perspice mente sagax, quae mundi forma quibusque Internexa sibi sint elementa modis. Quo studio Noys alma rudem digessit acervum, Ut stabilem teneant contingantque fidem. Quid mediis extrema liget, quid foedera iungat, 5 Quid caelum moveat quidve moretur humum. Astrorum motus et quae sit cuique potestas Ortus et occasus, puncta gradus numeri. Cur aplanon contra septenos inpetus orbes Volvat et anfractus per sua signa vagos. 10 Cur Veneris sint blanditiae, cur proelia Martis, Frigora Saturni temperiesque lovis. Quae solis Mecuriique lunaeque potestas, Et qua discurrant signa gradusque mora. Quod si praetemptas numeros, si consulis artem i5 Quid facies series detve negetve probat. Cur confringat hiems, ut laxet torreat aestas Autumnique metant tempora, mente vides. Cur gelidus boreas mollisve favonius alter Floribus exspoliet, vestiat alter humum. 20 Coniugis in gremium love descendente movetur Mundus et in partum urgeat omnis humum. Inveniatque Ceres quaesitam cum face prolem, Et proserpendo proferat illa caput. In silvis volucres, pisces generantur in undis, 25 Floreat omnis ager, floreat omne nemus. Quae membris animam numeri proportio iungat, Ut res dissimiles uniat unus amor. Cum terrena caro, cum sit mens ignea cumque Haec gravis illa movens, haec hebes illa sagax. 3o Simplicitas animae sic transit in alteritatem Sed quae conpedibus, quae carcere clausa tenetur Et quia corporea mole sepulta iacet. 52 35 Ad natale iubar, ad regna paterna redibit, Si sapiat, si non sub iuga carnis eat. Quid morti licitum, quae mortis causa, quis amor, Altius evolvens philosophando vide. Quo trahit inpcrio sorbetque voragine, quicquid 40 Aura levat, tellus sustinet, aequor alit. Si tamen inspiciat quatuor mens conscqua veri, Rem privat forma, non rapit esse rei. Res eadem subiecta manet, sed forina vagatuv, Atque rei nonien dat nova fornia novuni. 45 Forma fluit, manet esse rei mortisque potestas Nil perimit, sed res dissociat socias Quid per se placeat, quae sint aliunde petenda, Quid deceat, quid non, philosophando vide. Iniustum iusto flore discernere verum 5o Sedula provideas et ratione probes. IX. V entum erat inter colloquendum, ubi erat in- ferior Aeoliis fratribus regio decertata nunc rigescens nunc adaestuans, verberata saepe grandinibus collisis, saepe nubibus intonata. De cuius inaequalitate Urania 5 constupuit, quae nihil insueverat in diversa traducibile vel discrepans a tranquillo. Videt lubricam elementi substantiam ad omnes contrarietatis incurrentias conver- tibili qualitate mutari: nunc ofifendi pluviis ex Oceano conparatis, nunc densari nebulis quas terra parturit cras- 10 siores. Quae quidem omnia quantum obvia consuetudini, tantum aegra animo, tantum contraria visioni. Illis in- natam regionibus inconstantiam abhorrentes elementorum excursis interstitiis iam florentis terrae gremio sonsistere contendebant. — Granusion locus est eoum ad cardinem l5 secretior in reducto. Is quidem de recentis puerique solis teneritudine feliciorem aeris temperiem consecutus et virescit ad gramen et germinat ad fecunditatem. No- men loco Granusion, quia graminum diversitatibus per- 53 petuo conpubescit. Quicquid occurrit morbis, quicquid sanitatem conciliat, quicquid deliciosos voluptate sensus 20 irritat, plantas, herbas, odoramenta, species in diversa mortalium commoda sinus abditus subministrat. Haec in mundo sola est, ut opinor, excepta particula, quae de elementorum intensione nihil in se suscipiens plenam consummatamque temperiem adaptata est confiteri. Haec 25 ver habet perpetuum, brumas, aestatcs, autumnos inae- quales clementiori caelo supposita. sed quod verius est munere divinitatis ignorat. Eo igitur, quia hisdem in locis Physin reperiendam existimat, Natura suggerit de- vertendum. Locus utique suapte pcrspicuus speciem pul- 3o critudinis ampHoris adiecit. Quippe matrem generationis Naturam praesenserat adventare. De naturae igitur genio fecunditate concepta derepente tellus intumuit et con- fortatis cespitibus vis occulta subrepsit. Heliadum silva uberiora sudavit unguenta. sabaea virgula suam certa- 35 vit destillare pinguedinem. amomum, cinnamomum vici- nos tractus hoc lenius, iUud diffusius odoravit. Quicquid ergo deliciosus oriens parturit et educit, ad adventum Naturae vultu quodam festivitatis occurrit. — Erat rivus oriundis ex alto cursibus in plana praecipitans, non ut 40 tumultus violentos incuteret, verum auribus amico mur- mure blandiretur. Blandus auditu blandior fuerat visione. Aethereae liquidum puritatis excedens tamquam corpo- ralitate deposita ad purum fere transierat elementum. His quidem giris et anfractibus suos hactenus deferebat 4S anfractus, ut humoris materiam graminibus sufficeret uni- versis. Totam loci continentiam utrobique silva latera- liter circumplectens geminato commodo et temperabat solibus et communes arcebat ingressus. Claudentes intra terminos agebat calor aethereus in humecto, ut ibi flores 5o varii, ibi odoramenta, ibi seges aromatum cresceret vel iniussa. Eo igitur in loco Physin residere super aspiciunt theoricae et practicae individuo filiarum consortio co- haerentem. Studiosa rerum in seposito et tranquillo ubi 54 55 nihil offenderet mansitabat. Naturarum omnium origines, proprietates, potentias, effectus, postremo universam om- nemque Aristotelis categoriam materiam cogitationis effe- cerat. Sumptis autem a suprema divinitate principiis per genera per species per individua naturam et quicquid eo 60 nomine continetur indeflexo vestigio sequebatur. Si quando caelo vel sideribus inferius cogitavit, de con- plexione mores animalium studuit iudicare. Pavitationem leporis ex frigido, leonis audaciam ex ignito. In vulpe versutiam, tarditatem in asino alteram phlegmatis, alteram 65 melancholiae qualitatibus inportari. Animati conditionem corporis per inconstantiam mutabilitatis videbat effluere. Inde subortas morborum molestias animam primo laces- sere, domum eius labefactare corpoream, evictam denique sedibus exturbare. Ea contra in inveniendis evigilabat 70 remediis, ad quorum temperamentum inaequalitas frena- retur, cum se dirigeret ad nocendum. Verum id disqui- sitiori pertractabat ingenio, ut elementa, partes mundi primariae partcsque partium, in his ex his et per haec, quae generat, causis physicalibus deservirent. Non her- 75 bis, non plantis, non contenta graminibus de metallis, de lapidibus remediales etiam extorqueret effectus. Id suae visum est superaddendum scientiae, ut per mixturam cal- lidam venenis etiam mortiferis ad curam medicam salu- briter uteretur. Plasmaturam quoque hominis de naturae 80 possibilitate coniciens quadam velut sub imagine som- niabat, cum venientis Uraniae radius praecucurrit et de fontis contigui repercussione faciem demonstravit absen- tis. — Prior igitur Theorica duas hospites recognoscens matrem sublevat, sororem excitat ad surgendum. Con- 85 curritur ad osculum et suis sese nominibus consalutant. Collata est quae debetur hospitibus reverentia suscep- tandi. Ire sessum commonitae succincte quid veniant persequuntur. Nulla in medium mora. Et ecce Noys praesentiam intulit et monstrato silentio sic incipit. 55 X. Pignora cara deae, quas ante creata creavi Saecula, de partu glorior ipsa meo. Summa voluntatis haec est: venistis ad istas Consilii partes propositique mei. In rebus formisque suis si defuit orbi, 5 Suppleat id nostro numine vestra manus. Plena minus, perfecta minus, minus esse decora Quae feci totiens, est mihi turpe nimis. Sensilis hic mundus, mundi melioris imago, Ut plenus plenis partibus esse queat, lO Effigies cognata deis et sancta meorum Et felix operum clausula fiet homo. Qualis ab aeterno sub mundo principe vivit, Digna nec inferior mentis idea meae. Mentem de caelo, corpus trahet ex elementis, l5 Ut terras habitet corpore, mente polum. Mens, corpus diversa licet iungentur ad unum, Ut sacra conplacitum nexio reddat opus. Divus erit, terrenus erit, curabit utrumque Consiliis mundum, religione deos. 20 Naturis poterit sic respondere duabus, Et sic principiis congruus esse suis. Ut divina colat, pariter terrena capessat, Et geminae curam sedulitatis agat, Cum superis commune bonum rationis habebit: 25 Distrahet a superis h'nea parva hominem. Bruta patenter habent tardos animalia sensus, Cernua deiectis vultibus ora ferunt. Sed maiestatem mentis testante figura Tollet homo sanctum solus ad astra caput, 3o Ut caeh leges indeflexosque meatus Exemplar vitae possit habere suae. Dii superi stellaeque sibi caelumque loquetur, ConsiHum Lachesi notiflcante suum. 56 35 Viderit in lucem mersas caligine causas, Ut natura nihil occuluisse queat, Aerios tractus, tenebrosa silentia Ditis, Alta poli, terrae lata, profunda maris Viderit: unde vices rerum, cur aestuat aestas, 40 Siccitat autumnus, ver tepet, alget hiems. Viderit, unde suum Phoebo iubar, unde sorori, Unde tremit tellus, unde marina tument. Cur longis aestiva dies extenditur horis, Parvaque contrahitur nox breviore mora. 45 Ut sua sint elementa, volo sibi ferveat ignis, Sol niteat, tellus germinet, unda fluat. Terra sibi fruges, pisces sibi nutriat unda, Et sibi mons pecudes et sibi silva feras. Omnia subiciat, terras regat, inperet orbi: 5o Primatem rebus pontificemque dedi. Sed cum nutarit numeris in fine solutis Machina corporeae collabefacta domus, Aethera scandet homo, iam non incognitus hospes Praeveniens stellae signa locumque suae. XI. X rina igitur tribus incumbit opera cuique sua : conpositio animae ex endelechia et virtutum aedificatione; corporis ex materiae praeparatione. Utrorumque cor- poris et animae formativa concretio de caelestis ordinis 5 aemulatione. Prior igitur ad Uraniam, secunda ad Phy- sin, tertia ad te, o Natura, dinoscitur pertinere. Verum- tamen indultum vobis plurimum, vestro plurimum detrac- tum est operi. In vestra manu est sumere cum velitis humanae sementem animae ex endelechia iam creatam. 10 corpus ex elementis massa confusionis exceptis. In quo- rum expolitione quid studii, quid diligentiae, quid puta- tis laboris inpendi? Grave quidem et subtile et difficil- limis inplicitum rationibus, quod iniungo. Verumtamen si prae rerum multidune, auctoritate et pondere vestra 5; ut solet memoria vacillabit in aliquo, ad munimenta quae l5 dedero fuerit recurrendum. ProvidentiaespeculumUraniae, tabulam fati Naturae, et tibi, Physi, librum recordationis exhibeo. Trina haec est, ut verum fatear, consiliorum Dei notitia, veritas et praegnatissima certitudo. — Erat igitur speculum Providentiae, cuius magna admodum cir- 20 cumferentia, intermina latitudo, extensa semper facies, perspicuus introspectus ut, quas olim contineret imagines, non rubigo detereret, non deleret antiquitas, non turba- ret incursus. Vivebant ideae, vivebant exemplaria nullo nata in tempore nulloque in tempore desitura. Speculum 25 igitur Providentiae mens aeterna, in qua sensus ille pro- fundissimus, in qua rerum genitor extortorque omnium intellectus. Erat in exemplaribus invenire simulacrum, cuius velis generis, quale, quantum, quando et quomodo proventurum. Illic silva prioris adhuc nubilo vestustatis 3o obducta. Exinde sub aedificatore Deo vultus novitios induebat. Illic elementorum amicitia mediator et con- plectibilis ex se, in se concidens et mutuus internexus. IUic orbiculata caelique volubilis magnitudo. IUic fomes ille vivificus, endelechia molem illam intrinsecus atque ex- 35 trinsecus circumplexa. Illic ignes siderei, illic proprietate partili ministra mundo lumina, sol vitalis et generans, luna coadiuvans incrementis. Illic planetae, illic signa planetarum hospitiis et potentiis deputata. IUic pedestrium, natatilium, pennatorum genera, sicut suas conplectitur 40 species familiaritas elementi. Ea igitur formarum diver- sitas Uraniam plurimo labore distraxit longasque in curas ante dissecuit, quam imaginariam hominis imaginem cer- tis indiciis inveniret. — Erat quoque et tabula Fati magnae quidem continentiae sed finitae, non lubrici, non 45 luminosi corporis, sed de ligni materia grossiore. Illic eodem propemodum genere, quo et in speculo, rerum facies omnium lineata coloribus apparebat. Ea speculi tabulaeque differentia, quod in speculo specialiter status naturarum caelestium indeflexus, in tabula quidem quam 5o 58 maxime temporales qui permutantur eventus. Unde Atro- pos, Clotho, Lachesis, iurata Providentiae Fatoque ger- manitas, similem sed dissimili loco mundanae administra- tionis diligentiam curamque sortitae. Orto sphaeram 55 firmamenti Atropos, planetarum erraticam Clotho, La- chesis terrena disponit. Non igitur aliud Fati tabula, quam eorum quae geruntur series decretis fatalibus cir- cumscripta. In ea quidem divinorum operum vestigia sed summatim. Naturalia et quae temporis sunt porrec- 60 tiore spatio tenebantur. lUic causae, unde antiquissimus tumultus in silva miraculumque opificis, quod in tanto rerum divortio pax inventa. IlHc unde species, unde formae substantiis obveniunt et quae quatinus miro quo- dam modo idearum inpressione signantur. IUic unde caelo 65 sit species et virtus defluens in terrena. stellarum motus efficax quid inportat. IUic unde rebus occiduis rediviva substantia. unde factum mundo seminarium, quo repul- lulet et resurgat. Illic omne animal, omnis species om- nisque natura. Fatalem igitur mater generationis tabu- 70 lam cum fidelius inspexisset, quae tantas inter species latitabat humanitas, vix reperta. Primum igitur hominem, quem pagina designabat ab occipitis regione, longa lon- gis historiis fatorum series sequebatur. In ea namque fortuna, calcata plebis humilitas. in ea regum venerabi- yS lis celsitudo. in ea vel paupertas miserias vel redundan- tia fecerat voluptates. sortis plerique mediae ab alter- utro temperabant. In ea vel sudatum militiae vel Htte- ris vigilatum ceteraque operum functione vita fataliter actitata. Saecularis illa continentia purioribus ex auro 80 initiata principiis paulatim degenerante materia in ferrum visa est terminare. — Erat quoque et liber recordationis non communibus litteris, verum charactere notisque con- scriptus, brevis ad sententiam et pagina pauciore con- tentus. In ea quidem brevitate res Providentiae Fatique 85 congestae subnotari poterant, poterant subintelligi, non poterant provideri. Liber enim recordationis non aliud 59 quam qui de rebus se ingerit et conpellat memoriam intellectus ratione saepe veridica, sed probabili saepius coniectura. Hlic eadem sed non eodem iudicio natura- rum omnium quae praecesserant argumenta. Verumtamen 90 eorum quae visuntur corporea consummatior inibi et multo plenior doctrina. Illic quattuor mundani corporis materiae ad aeternam sententiam de nativo litigio revo- catae. Suberat ratio, unde amor, unde parta sodalitas, ut componentia compositum membra corpus efficerent pS et divisa pluralitas se traderet unitati. Illic aquei pen- natique generis cognata germanitas divisiva per species, qualitatibus differens et figuris. Suberat ratio, unde squa- mas, unde plumas alterutris natura conpararet tegumen- tum. unde avibus lingua dulcisona, unde pisces perpetuo 100 conticescunt. Illic pedestrium alia domesticae mansuetu- dinis, alia moribus ad malitiam efferatis. Suberat rat'o, cur leonibus et apris iracundia, cur in cervo et lepore relanguit vis ignita. IUic de herbarum potentiis familia- rior contemplatus. Suberat ratio, unde illa seminibus, io5 succis altera, haec efficacior in radice. IUic quicquid vel ingressus ad substantiam generatio provehit, vel egressus a substantia destruit corruptela. In tanta igitur natura- rum multitudine labore Physis plurimo speciem deprehendit humanam sublustrem, tenuem et paginae terminantis ex- IIO tremam. XII. %Juicquid in exemplis rerum distinxerat ordo, Corripuere deae. Se prius accingens operi Natura sorores Participesque vocat. Expromptas Urania manus traducit ad artem Ingeniumque movet. Sed Physis nil questa palam taciturna moleste Murmura mentis habet. 6o Ingeniis aptarat opus, sub pondere visa est 10 Succubuisse minor. Brutorum factura levis minimumque decoris Et nihil artis habens. Alter mundus homo sensus curaeque prioris Et melioris eget. i5 Vera Dei facies homo, fomes sumptus ab astris, Mentis et artis opus. Usias elementa rudes diffidit ad omnem Commodanda modum. In quibus et maculas et inextricabile silvae 20 Cernit inesse malum. Territat artificem veteri coUisa tumultu Turbida materies. Ignis in humorem conpugnat et humor in ignem, Convariantque vices. 25 Limitibus quicumque suis intensior exit, Hunc revocare labor. Naturae mala corporeae partesque fluentes Extimuisse potest. Ne contemptarit neget inconstantia formam 3o Ludificetque manum. Conrixansque globus numeris ut forte ligetur: Haec quoque pugna gravis. Tota per esse suum perfectaque viribus orbis Semina continuit. 35 Sed neque sic mortalis homo, sed longius inpar Aedificandus erat. Cui mundus opus homo temporis alter in illo, Spiritus alter in hoc. Hic opus ingeniis et acuti pectoris igne 40 Doctificaque manu. Ut quae contextu non durat ab exteriore, Duret ab intus homo. Materias operum fundamina prima suorum Conpositumque hominem. 6t Astra videt caelumque sequi lunaeque potentis 45 Conditione trahi. Sunt mala quae soleant etiam cum corpore nasci: Physis et illa timet. Haerentem rubuere duae partesque laboris: Has Urania subit. 5o Expugnare malum silvae fluidamque tenere Limite materiam. Humanumque genus qnamvis mortale trahatur Conditione sua, Tale reformandum, quod demigrare superbos 55 Possit adusque deos. Et dare sub leges, quicquid torquente rotatu Stellifer axis aget. Cognatas sordes innataque crimina cunctis Extenuare modis. 6o Physis in ora redit frontemque reducit et ecce: Tutior intrat opus. XIII. jLUrant igitur duo rerum principia, unitas et diversurn. Diversum longe retro afitiquissimtim. Uni- tas non inceperat: simplex, intacta, solitaria, ex se in se permanens, infinibilis et aeterna. Unitas deus. di- versum non aliud quam hyle eaque indigens forma. Pri- 5 miparens igitur divinitas diversitatem excoluit, limita- tavit interminam, Jiguravit informem, explicuit obvolu- tam hylen ad elementa, eleinenta ad usias, usias ad qualitates , qualitates et usias ad materiam circum- scribens. Ea igitur materia ex ingenito silvae vi- lO tiosa contagio, ex elementorum conversionibus trans- formabilis , ex usiis substantialibus facta est corpu- lenta. Corpulenta vero essentialiter quattuor conti- nentia prima molitionis suae fundamina cervices ner- vosque operis Physis argumentosa subiecit. In supremis i5 operum magisteriis divinae tantum sapientiae lineas pro- 62 secuta deplanatum iterque liberum decucurrit. Opificis Deiquae praecesserat diligentia, silvam edocuerat iam se submittere, iam parere. Promiscuam revocarat ex 20 turbido, tumultuantem a litigio, splendore vestierat in- politam. Conditiones partium in plerisque contrarias fun- datis in pacem legibus foederibusque conexuerat incon- vulsis. Ne quid vagis liceret erroribus, distinctas singulis praefinierat mansiones. In his utique nihil aut exiguum 25 est, quod obiaceat attrectanti. Suberat tamen inportuna, tacita subrepensque silvae necessitas influentis. Ad id malignans intendebat illuvies, ut divini splendorem operis vel inficeret vel damnaret. Contra Physis invigilat, ut evertat huius modi, si possibile est, vel saltem deliniat 3o inposturam. — Ad haec cum subiceret operi materiam destinato, diffluens quid eliquavit in digitos et a specie quam intenderat artifex lubricavit. Obviam propositis inconstantiam Physis exhorruit effrenemque licentiam execravit. Curat, agit et promovet, quantum Natura 35 patitur, lubricantem detineat, coerceat effluentem. Prae- terea non elementa, sed elementorum reliquias aedifica- tioni suae traditas recognoscit, quas utique de mundana concretione extremas et superstites invenisset. Non igi- tur esse in opifice vel perito de minus integris corpori- 40 bus vel opus facere vel absolvere consummatum. Ad tantas tamque inportunas difficultates ingenium Physis circumducit argutum. Sed omissis conpluribus ad ma- teriam quae substernitur operi, visa est recursare. In ea solas elementorum contemplatur imagines, non veritatem 45 de integro substantiae purioris. siquidem non elementa quae perficiunt sed elementorum usias feculentas a sim- plicibus et reliquias grossiores. Igneum, terrenum, sic cetera sensu grossiore contingens plenas et integras, ubi plena et integra sunt, eorum potentias arbitratur. De 5o mali quod ad oculos praeiacet fundamento humidi sicci, ferventis et frigidi qualitates eliciens aut explicuit sin- gulas aut sociatas permiscuit, magnum quidem quod fu- 63 erat consilium disponentis. Explicuit singulas, quae sim- plices fuerant, ex substantiali videlicet et nativo. Per- miscuit sociatas, ut conpositae fierent ex adiuncto. Igni, 55 aquae, huic calido huic frigidae si siccum humidum alteru- tris socialiter adiungitur, quaedam de cohaerentia et vici- nitate germanitas invenitur. Aeri, terrae, huic humido huic siccae si calidum frigidum alterutris socialiter adiungitur, societas huius modi permixtio nominatur. Eam ergo 6o qualitatum mixturam inpensiori Physis prosequitur dili- gentia. Praesentis res erat illa negotii nec videlicet otiosa* In humani corporis anatomia quaedam de simplicibus, quaedam de conpositis membra meminit reformanda. Sic igitur de contiguo et proximo cum se sibi traderent ele- 65 menta, cohaerentia quae in aliis conplexio dicitur est inventa. Conplexiones igitur elementarias humanae sic applicat aedificationi ut, quibus innascuntur principiis, eorum origines consequantur. Melancholia, phlegma, alterum terreni ponderis, alterum inventum est aquaticae 70 levitatis. Ignita fervet cholera, sanguis aerius commi- tescit. Ceterum non ea quae in homine est et in ceteris animantibus Naturae diligentia reperitur. Intemperans enim humorum cohaerentia brutorum conplexionem sae- pius assolet depravare. Asinus hebes est ex phlegmate, 75 leo iracundus ex cholera, canis aerio totus inficitur odo- ratu. Sola et singularis hominum conditio. de humo- lum conplexu facta est in qualitatibus et quantitatibus temperatio. conpacta est humanitas, quantum curari potuit, vel indigentia vel redundantia felicitatem operis 80 multo parcius attemptante. Futurum enim inteligentiae et rationis habitaculum non oportuit inaequalitatem aut turbatricem consilii diffidentiam pateretur. Conlibratis igitur hnmoribus et eorum potentiis exaequatis cum usiae substantiam qualitates confecissent, secuta est partium 85 quae corpus efficit plenitudo. cumque formam exposceret consummata soliditas ad profectum, totam concretionis materiam per trinas primum partitiones oculis fidelibus 64 conmetitur. Eas rudi primum inpressione in liniamenta 90 distrahit. subinde in eam quae membrorum est speciem configurat. Primam caput, secundam pectus, tertiam renes de proprietate quam viderat appellavit. Has utique cor- poris partes de multis singulas, de communibus excepta- vit angustas : cerebrum, cor, epar, tria vitae fundamina gS suscepturas. In minori mundo hornine Physis intelligit non errandum, si maioris mundi sim^litudinem sibi sump- serit in exemplum. In illo subtili mundani corporis ap- paratu caelum fastigio supereminet altiore. Aer, terra: terra de infimo, aer de medio circumsistunt De caelo 100 deitas imperat et disponit. exequuntur iussionem, quae in aere vel in aethere mansitant potestates. terrena quae subiacent gubernantur. Non secus et in homine cautum est, inperaret anima in capite, exequeretur vigor eius constitutus in pectore, regerentur partes infimae pube I05 tenus et infra coUocatae. Physis igitur, sollers ut erat artifex, cerebrum animae, cor vitae, epar appetentiae futurum destinat fundamentum. Unde et divinis hospi- tibus divinum satagit habitaculum praeparare. Loco namque principe de firmamenti sphaeraeque superioris IIO exemplo caput aedificat in rotundo. caput tamquam arcem, tamquam totius corporis capitolium tollit et erigit in excelso. regionem capitis eam, cum decuit, supra attoUeret, ubi sincerae rationis divinitas habitaret. Opti- mam corporis et deputatam intelligentiae portionem ab II 5 esculentis membris grossioribus longissime relegavit, ne ab ea quae cibo alimentisque nascitur sensus illuvie tar- darentur. Secretis itaque rationibus mollem cerebri li- quidamque quam crearat essentiam tegumentum intra testeum occuluit, ne ei facile noceretur. Molle et deli- 120 quatum ad creationem cerebri visa est delegisse, ut in liquido possent facilius rerum imagines insidere. Totam igitur capitis continentiam tres secernens in thalamos eos ternis animae efficientiis consberavit. In sincipite provi- sum est, phantasia rerum formas anticipet et rationi re- 65 nunciet quae viderit universa. In occipitis reductiore I25 thalamo memoria conquiescat ne, si primo visionum ia- cuisset in limine, figurarum frequentissimis pertubetur in- cursibus. Primam interiacet et ultimam ratio media de rebus alterutrius certo iudicio provisura. Sic igitur ibi- dem erga regiam capitis machinamenta coUocat inter- i3o nuntia sentiendi, ut de proximo sensibus interpellantibus de proximo prodeat qui iudicct intellectus. Quia enim ad plurima deferuntur erronei, a loco sapientiae non oportuit elongari. Caput itaque dispositissimam cum suis diversoriis domum animae et vivacitati eius Physis i35 accelerat, ut iam succederet apparatae. Verum simplex simplicis unaque animae virtus est, sed non uniformis egreditur. Per oculos enim visus, per aures egrediens est auditus. Ad eundem modum in ceteris deformatur secundum diversitatem membrorum, quibus utitur instru- 140 mentis. Sensus igitur uno de fonte prodeunt, sed diversas expediunt actioncs. Ille colores, ille sonos, alter gustus, alter odoramina persentiscit. Membris communis omnibus tactus diffusior invenitur. Sensus unde suboriuntur, ad ea cognatam intelligentiam tenent. Sine igne nec visus, sine 145 aere nec odoratio conficitur nec formatur auditio. Gustus aquae, tactus terrae cognatior in consubstantialibus ope- ratur. Cuius enim elementi qualitate sub^istunt, eodem similique iudicio conprehendunt. XIV. Cuuditur artifici circumspectoque politu Fabrica naturae primipotentis homo. Delegisse caput propriam sapientia sedem Creditur et thalamis exsecuisse tribus. In tribus est animae ternus vigor: expedit actum Incommutato quisque tenore suum. Barach, Bernardus Silvestris. 5 66 Quae meminit postrema loco, virtus speculatrix Est prior, ex medio vis rationis agit. Assistunt omnes operi, cum quinque ministri lO Sensus, quae cernunt exteriora, docent. Nuntius ingreditur sensus mentemque quietam Evocat, ut certa res ratione probet. Nervus enim qui luce sua coUustrat ocellos Contrahit ex cerebro, quod radiosus agit i5 Intima lux animaeque dies concurrit ad ignis Solaris radios aethereumque iubar. De quo concursu vis et natura videndi Essendi causam materiamque trahit Ad formas rerum se porrigit huius acumen, 20 Lucis et examen iudiciate facit. ludicioque tamen non omnia sentit eodem Illius interdum languet, abundat opus. Purius alba capit propriaeque simillima formae, Ad res dissimiles segnis hebesque venit. 25 Splendor splendori, lucique domestica lux est: In noctem et tenebras otia visus agit. Plana superficies teretis circumque rotundi Corporis: haec oculis commoda forma fuit. In plano rerum simulacra fidelius haerent, 3o Et tenti levior motus inesse solet. Quodque oculos motus, oculos nitor ornat: utrumque Redditur in formae conditione suae. Neve lacessiri queat ut hbet, intus adacta Tegmine septeno lux tunicata latet. 35 Silva supercilii casu praemunit ab omni, Quem sibi res moUis et male firma timet. Non nihil est hos esse duos: si langueat alter, Ut vice participis suppleat alter opus. Palpebrae thalamus fessis, cum mulcet ad horam 40 Lumina pacificus officiosa sopor. Sol oculus mundi quantum communibus astris Praeminet et caelum vendicat usque suum, 67 Non aliter sensus alios obscurat honore Visus, et in solo lumine totus homo est. Quaerenti Empedocles quid viveret inquit, ut astra 45 Inspiciam. caelum subtrahe: nullus ero. Caeca manus detrectat opus, pes ebrius errat, Quando opus in tenebris et sine luce movent. Auditus sede inferior, virtutibus inpar, Tardior in sensu, commoditate minor. 5o Arteriis sonus egreditur vacuumque repellit Aera. percussus percutit ille alium, Donec ad expletos elanguit ultima fines Motio per tractus extenuata suos. Aer materiam, formam instrumenta resignant : 5 5 Hinc illinc speciem vocis et esse trahit, Lingua sonos ferit in formam vocisque monetam, Et suus huic operi malleus esse potest. Officiis formata suis substantia vocis Ad patulas aures articulata venit. 6o Auriculis quia vestibulo suscepta priore Vox sonat et trahitur interiore domo : Sermonis numeros extraque sonantia verba Auris, sed ratio significata capit. Quod foris, auditus interpres, lingua quod intus est 65 Monstrat, et alterius postulat alter opem. Tortilis est auris, ne quando transeat aer Frigidus ad cerebrum liberiore via. Natura invalido timuit, sinuosus ad ipsum Transitus obtorto limite ducit iter. 70 Quicquid Roma legit, quicquid studuistis Athenae, Quicquid Chaldaei dogmatis Indus habet, Quicquid Aristoteles divino pectore sensit Cumque Platonistis Pythagorea cohors, Quicquid ad elenchos arguto disputat ore yS Gallus et in medica iactitat arte Ligus, 5* 68 Cessit ab auditu: docilis prudensque periret Littera, si surdis auribus esset homo. Quae tamen exprompsit et nudas prodidit artes, 80 Cognita multiplici lingua nocere malo. Nam male discreta quotiens insibilat aure Livida mordaces vipereosque sonos, Separat unanimes fratres, inimicat amicos, Abrumpitque fidem dissociatque thoros. 85 Turbat agros praedis, fora litibus, oppida belHs, Detegit arcanum depositumque negat. Gustus aquae cognatior est propiorque liquori, Constat ab humecto, quicquid in ore sapit. Sic mollem sensum molli Natura palato 90 Et simili studuit conciliare cibo. Pauper in hoc sensu vellem defectior esset, Mente quidem saperet amplius, ore minus. Quaerit ut exspoliet venatibus, alite, pisce Gustus humum, gustus aera, gustus aquas. 95 Deliciosa fames si quando recessit ab aula, Personae tenui perniciosa venit. Prodigit aes, male conflat opes et avita ligurit, Quae bonus illexit detinuitque sapor. Inter Pangaeum vel olentem naris odorem 100 Dividit: hic cerebrum subruit, hic refovet. Rebus odorandis causam corruptior aer Praestat, et inpuro est debile naris opus. Tardior est tactus, quam qui diiudicat escas Quam qui captato sensus odore venit. 69 Militat in thalamis, tenero deservit amori io5 Tactus, et argute saepe probare solet. Aut castigato planum sub pectore ventrem, Aut in virgineo corpore molle femur. Dignaque post cerebrum sequitur substantia cordis, Quamvis et in cerebro conferat, unde viget. iio Corporis ignitus fomes, vitalis alumnus, Causa creans sensus conciliansque fides. Humanae nodus conpaginis, ancora venis, Fundamen nervis arteriisque tenor. Naturae columen, rex et dictator et auctor, Ii5 Patricius tota corporis urbe sui Visitat ex medio partes sensusque min stros, In sibi praescripto munere quemque tenet. Cui pectus penetrale sacrum dignumque coloxum Regnandi sedes imperiique thronus. I20 Forma sibi qualem germanus commodat ignis, Cuius in erecta cuspide surgit apex. Fortius igne suo res fervida possit abuti : Ferventi madidus pulmo reportat opem. Mollis et aerius secus et lateraliter ambit 125 Humecta calidum frigiditate iuvans. Ira sub ignito corde est, genialibus usa * Sedibus et multum morigerante domo. Cor tangat vel causa levis: transfertur ad omnes Corporis articulos particulata lues. l3o Nec laesum languere solet, sed paene doloris Anticipat sensum praemoriturque malo. Humida vis cerebrum, cor ignea, mixtus utroque Aerius sanguis molle creavit epar. Bibosum formaque cavum diafragmate dextro l35 Hinc illinc spleni limitat et stomacho. 70 Quod manus ingessit, quod detrivere molares, Quod stomachus coxit, denique sumit epar. Convertit mutatque cibos speciemque colorat 140 Sangninis et chymos corporis esse facit. Inde recursantes variato limite venae Consimiles partes ad sua membra ferunt. Deque repurgato defecatoque liquore Deligit et damnat pro meliore bonum. 145 Commodat hanc operam spleni mundare cruorem, Et vitia et sordes extenuare suas. Ut veris succis et tantum sanguine puro Pascatur domini deliciosa fames. Talibus ad summum rationibus olla ciborum i5o Est stomachus, stomachi fel coquus, auctor epar. Insidet has epatis partes innata voluptas, Et gravis in nostra carne tyrannus amor. Corporis extremum lascivum terminat inguen, Pressa sub occidua parte pudenda latent. i55 locundusque tamen et eorum commodus usus, Si quando, qualis quantus oportet, erit. Saecula ne pereant decisaque cesset origo, Et repetat primum massa soluta chaosj Ad genios fetura duos concessit et olim 160 Commissum geminis fratribus illud opus. Cum morte invicti pugnant genialibus armis, Naturam reparant perpetuantque genus. Non mortale mori, non quod cadit esse caducum, Nam stirpe hominem deperiisse sinunt. i65 Militat adversus Lachesin sollersque renodat Mentula Parcarum fila resecta manu. Defluit ad renes cerebri regione remissus Sanguis et albentis spermatis instar habet. Format et effingit sollers natura liquorem, 170 Ut simih genesis ore reducat avos. 71 Influit ipsa sibi mundi natura superstes, Permanet et fluxu pascitur usque suo. Scilicet ad summam rerum iactura recurrit Nec semel ut possit saepe perire perit. Longe disparlbus causis mutandus in horas lyS Efl"luit occiduo corpore totus homo. Sic sibi deficiens peregrinis indiget escis, Sudat in hoc vitam denihilatque dies. Membra quibus mundus non indiget, illa necesse Physis in humana conditione daret: l8o Excubias capitis oculos, modulaminis aures Ductoresque pedes omnificasque manus. DRUCKFEHLFR. S. 49 Zeile 6i lies subtili. „ 49 „ 80 „ aere. „ 56 „ 15 „ 64 „ 96 „ 64 „ 123 „ 65 .. 148 multitudiae. similitudinem. , consecravit. , subsistunt. -^cj^ td->o w OOO 03 0> fl7^